براي تشخيص عبادت و عمل خالص، از غير آن، بايد به ملاك ها و معيارهايي كه گفته شده رجوع كنيم، چرا كه فهميدن و تشخيص وجود ريا مشكل است و چه بسا رياكار متوجه نيست كه عملش رياكارانه است؛ از اين رو امام صادق عليه السلام معياري براي تشخيص ريا تعيين كرده است؛ آن جا كه مي فرمايد:

ثلاث علامات للمرائي: ينشط اذا رأي الناس و يكسل اذا كان وحده و يجب أن يحمد من جميع أموره؛ [1] .

براي ريا كننده سه علامت است:

1. در پيش مردم اعمال را با نشاط انجام مي دهد؛

2. در تنهايي با كسالت انجام مي دهد؛

3. دوست دارد كه در تمام كارهايش مردم او را تمجيد و تعريف كنند.

داستاني در اين باره آمده:

مردي بود كه هر چه تلاش مي كرد تا در عبادت ريا نكند نمي توانست، روزي چاره انديشي نمود و با خود گفت: در گوشه ي شهر مسجدي



[ صفحه 85]



متروك هست كه كسي به آن توجه ندارد و رفت و آمد نمي كند، خوب است شبانه به آن مسجد بروم تا كسي مرا نديده و خالصانه خدا را عبادت كنم. در نيمه هاي شب تاريك، مخفيانه به آن مسجد رفت، اتفاقا آن شب باران مي آمد و رعد و برق و بارش شدت داشت. او در آن مسجد به عبادت مشغول شد و در وسط عبادت، ناگهان صدايي را شنيد. با خود گفت: يقينا انساني وارد مسجد شد، خوشحال گرديد كه آن شخص فردا مي رود و به مردم مي گويد كه اين آدم، چقدر خداپرست پارسايي است كه در نيمه هاي شب به مسجد متروك آمده و مشغول نماز و عبادت است و به همين جهت بر كيفيت و كميت عبادتش افزود و هم چنان با كمال خوشحالي تا صبح به عبادت ادامه داد. وقتي كه هوا روشن شد، زير چشمي به اطراف نگاه كرد، ديد آن كس كه وارد مسجد شد آدم نيست، بلكه سگ سياهي است كه بر اثر رعد و برق و بارندگي شديد، نتوانسته بيرون بماند، لذا به مسجد پناه آورده است. بسيار ناراحت شد و اظهار پشيماني مي كرد و پيش خود شرمنده بود كه ساعت ها براي سگ عبادت مي كرده است. خطاب به خود كرد و گفت: اي نفس، من فرار كردم و به مسجد دور افتاده آمدم تا در عبادت خود، احدي را شريك خدا قرار ندهم، اينك مي بينم سگ سياهي را در عبادتم شريك خدا قرار داده ام، واي بر من، چقدر موجب نگراني است كه اين حالت را پيدا كرده ام. [2] .



[ صفحه 86]