الف) در ضرورت به دست آوردن حضور قلب همين بس كه بدانيم: نماز بي حضور قلب، نماز حقيقي نيست و وقتي نماز از حقيقت و باطن خود جدا و يك عمل بي روح شد، همه ي ثمره ها و فايده هايي كه در آيات و روايات، براي نماز آمده، در چنين نمازي وجود ندارد و چه بسا موجب دوري از خدا هم بشود.

احاديث فراواني در اين باره وارد شده كه همه بر اين مطلب تصريح مي كنند كه ميزان قبولي نماز، بستگي به ميزان حضور قلب در نماز دارد و به تناسب وجود حضور قلب، نماز، پذيرفته مي شود. امام صادق عليه السلام مي فرمايد:

ان العبد ليرفع له من صلاته نصفها أو ثلثها أو ربعها او خمسها و ما يرفع له الا ما أقبل عليه بقلبه؛ [1] .



[ صفحه 16]



همانا از نماز انسان، نصفش، ثلثش، ربعش يا خمسش بالا برده مي شود و آن مقداري از نماز كه توجه قلبي داشته باشد بالا برده مي شود.

امام باقر عليه السلام نيز مي فرمايد:

عليك بالاقبال علي صلاتك فانما يحسب لك فيها ما أقبلك عليه منها بقلبك؛ [2] .

بر تو است كه در نمازت توجه قلبي داشته باشي، همانا از نمازت، آن مقداري كه با قلبت، توجه به نماز داشتي برايت محسوب مي شود.

هم چنين روايات ديگري از رسول گرامي و امامان عليهم السلام در اين باره وارد شده كه همه بر ضرورت حضور قلب در نماز دلالت دارند.

ب) از آن جا كه روح و حقيقت نماز به حضور قلب بستگي دارد، آثار و فوايدي هم كه در آيات و روايات آمده، براي نماز با حضور قلب است، نتيجه آن كه با نبودن حضور قلب، آثار لازم بر نماز مترتب نخواهد شد.

دليل اين گفته، همين نمازي است كه مي خوانيم، اما اثري از آن را در خود مشاهده نمي كنيم. اين گونه نمازها نه تنها عامل بازدارنده در برابر گناه نيست، چه بسا موجب خودبيني و خود بزرگ بيني هم بشود، چرا كه با خواندن نماز، يك احساس كاذب در جهت قرب به خدا پيدا مي شود و اين احساس كاذب، موجب دوري از خدا مي گردد كه بلايي عظيم است؛ يعني آن چه موجب نزديكي به خداوند است، عامل دوري از او مي شود. در همين زمينه امام صادق عليه السلام مي فرمايد:



[ صفحه 17]



من أحب أن يعلم أو قبلت صلاته أم لم تقبل فلينظر هل منعته صلاته عن الفحشاء و المنكر فبقدر ما منعته قبلت منه؛ [3] .

هر كس دوست دارد بداند كه نمازش پذيرفته شده يا نه، بايد نگاه كند كه آيا نمازش او را از منكر و فحشا بازداشته است يا نه، به اندازه اي كه او را از منكرات و فحشا بازداشته از او قبول مي شود.

با ضميمه كردن اين روايت با روايات ديگر، به دست مي آيد كه ميزان قبولي نماز، به مقدار حضور قلب در نماز بستگي دارد؛ يعني هر چه حضور قلب در نماز بيشتر باشد، بازدارندگي نماز از گناه نيز مؤثرتر خواهد بود؛ به طوري كه حضور قلب كامل، موجب پاك سازي كامل روح آدمي مي گردد؛ چنان كه رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود:

اذا قام العبد الي الصلاة فكان هواه و قلبه الي الله فانصرف كيوم ولدته أمه؛ [4] .

هنگامي كه انسان براي نماز مي ايستد، بايد تمام توجهش و قلبش به خدا باشد تا هنگام اتمام نماز مانند روزي باشد كه از مادر متولد شده باشد.