حال كه بحث بدينجا رسيد مناسب است نظري به جايگاه ذكر خدا در فرهنگ اسلامي پدران خود بيفكنيم و ارزش آن را دريابيم:

پدران و مادران با ايمان ما به هنگام تعجب مي گفتند «ما شاء الله»، «سبحان الله». به هنگام ورود به خانه مي گفتند: «يا الله» و در وقت جدا شدن از يكديگر: «خداحافظ». هنگام برخاستن از جا «يا علي». براي رفع خستگي كار مي گفتند: «خدا قوت». در پاسخ احوالپرسي مي گفتند: «الحمدلله» و هنگام تعارف براي غذا: «بسم الله» و در پايان غذا، دعاي سفره و تشكر از خدا.

مادربزرگ ها هم قصه را چنين آغاز مي كردند: يكي بود يكي



[ صفحه 153]



نبود، غير از خدا هيچكس نبود.

روشن است كه تنفس در اين فضا و تربيت در اين دامان، هميشه و همه جا ياد خدا را در دلها، و نام او را بر زبانها جاري مي سازد. اما دوراني سياه بر ما گذشت كه با فراموش شدن نام خدا، در و ديوار شهرها و حتي روي لباسها، همه و همه جلوه هايي از فرهنگ غرب و عكس هنرپيشه ها گشت. ولي در سايه انقلاب بار ديگر سيمائي از ذكر خدا بر ديوار شهرها و خيابان ها و تابلوها نقش بسته است.