در قرآن، افرادي همانند فرعون و قارون و ابولهب و امت هايي همچون قوم عاد و ثمود و بني اسرائيل، به عنوان غضب شدگان معرفي شده اند. ما در هر نماز از خدا مي خواهيم كه در اعتقاد و



[ صفحه 120]



اخلاق و عمل همانند اين افراد و گروهها كه گرفتار قهر و غضب الهي شده اند، نباشيم.

بني اسرائيل كه داستان زندگي و تمدن آنها در قرآن بيشتر آمده است، زماني بر تمام مردم عصر خويش برتري داشتند كه خداوند در مورد آنها مي فرمايد: (فضلتكم علي العالمين) [1] شما را بر جهانيان برتري دادم. اما بعد از اين فضيلت و برتري، به خاطر كردار و رفتار ناشايسته دچار قهر و غضب خداوند شدند كه قرآن در اين مورد مي فرمايد: (و باءو بغضب من الله) [2] اين تغيير سرنوشت به علت تغيير در رفتار آنان بوده است.

دانشمندان يهود، دستورات آسماني تورات را تحريف كردند: (يحرفون الكلم) [3] تجار و ثروتمندان آنها به رباخواري و حرام خواري روي آوردند: (و اخذهم الربا) [4] و توده مردم در برابر دعوت به جهاد و مبارزه، به علت تن پروري و يا ترس، از رفتن به جبهه ي نبرد سرباز زدند و به موسي گفتند: تو و خدايت به جنگ برويد ما همين جا نشسته ايم! (فاذهب انت و ربك فقاتلا انا هيهنا قاعدون) [5] .

همين انحرافات فكري و عملي باعث شد كه خداوند آنان را از اوج عزت به قعر ذلت و سرافكندگي مبتلا ساخت.

پس در هر نماز از خدا مي خواهيم كه نه اهل تحريف كتاب خدا باشيم، نه اهل ربا خواري و نه اهل فرار از جنگ و جهاد. همچنين از



[ صفحه 121]



گمراهان نباشيم، آنانكه همچون افراد گمشده دچار حيرت و سرگرداني اند و هر لحظه بدون آنكه هدفي داشته باشند به سويي مي روند. نان را به نرخ روز مي خورند و از خود اراده و اختياري ندارند.

«ضالين» نه همچون «انعمت عليهم» در خط انبيا و صالحان آمده اند و نه همچون «المغضوب عليهم» در مقابل دين خدا، جبهه گيري و مبارزه طلبي مي كنند، بلكه افرادي بي تفاوت، بي درد و رفاه طلب هستند كه همچون چهارپايان تنها در فكر شكم و شهوت اند و كاري به حق و باطل ندارند. براي آنها فرقي نمي كند كه پيامبران حاكم باشند يا طاغوت ها، مهم آن است كه آنها در رفاه و آسايش مادي باشند هر كس كه مي خواهد حكومت كند. اين گروه گمراهند زيرا راه مشخصي را براي خود برنگزيده اند.

اين آيه مصداق كامل تولي و تبري است.

نمازگزار در پايان سوره حمد، عشق و علاقه و تولاي خود را به انبيا و شهدا و صالحان ابراز داشته و از مغضوبان و گمراهان تاريخ تبري و برائت مي جويد. و همين ابراز تنفر از مغضوبان و گمراهان در هر نماز، جامعه ي اسلامي را در برابر پذيرش حكومت آنان پايدار و مقاوم مي سازد.

قرآن سفارش مي كند: «لا تتولوا قوما غضب الله عليهم» [6] هرگز سرپرستي گروه غضب شدگان الهي را نپذيريد.



[ صفحه 124]