1- گاهي ترس از قهر خدا يا طمع به لطف او انسان را به كاري وادار مي كند. چنانكه قرآن در اين مورد مي فرمايد: (ادعوه خوفا و طمعا) [1] خدا را در هر حال بخوانيد؛ چه حال ترس، چه اميد.

و يا در جاي ديگري مي فرمايد: (يدعوننا رغبا و رهبا) [2] ما را در حال اميد يا ترس مي خوانند.

2 - مرحله ي بالاتر آن است كه انسان بخاطر تشكر از الطاف او كاري انجام دهد، گرچه پاداش يا كيفري از جانب خداوند نباشد. چنانكه حضرت علي عليه السلام مي فرمايد:

«لو لم يتوعد الله علي معصيته لكان يجب الا يعصي شكرا لنعمته» [3] اگر خداوند بر معصيتش وعده ي عذاب نداده بود، بر انسان لازم بود بخاطر تشكر از نعمت هاي او نافرماني او را نكند.



[ صفحه 80]



3 - مرحله ي بالاتر، قرب به اوست كه انسان بدون چشمداشتي به بهشت و يا ترسي از دوزخ، خدا را عبادت كند چون تنها او را شايسته ي بندگي و عبادت مي داند.

4 - بالاترين مرحله آن است كه عشق به خدا انسان را به كاري وادار كند، چنانكه علي عليه السلام عشق به مرگ و لقاي خدا، از علاقه ي طفل به پستان مادر بيشتر مي داند. [4] و حضرت قاسم فرزند امام حسن مجتبي عليهماالسلام در كربلا مي گويد: مرگ در راه خدا براي من از عسل شيرين تر است.