لفظ «درجات» در قرآن، مكرر و با تعبيرهاي مختلفي آمده است كه نكات لطيفي دربر دارد. براي بعضي مي فرمايد: (لهم درجات) [1] .



[ صفحه 64]



براي آنها درجاتي است. اما درباره ي عده ي ديگري مي فرمايد: (هم درجات) [2] آنان خود درجه هستند. مانند افراد بزرگي كه اگر در پايين مجلس هم بنشينند آنجا مي شود بالا، يعني خود آنان درجه سازند، نه آنكه درجه و مقام آنها را بالا ببرد.

اين درجه بندي معنوي مخصوص انسان ها نيست، بلكه سلسله مراتب در ميان فرشتگان نيز هست.

قرآن در مورد جبرئيل مي فرمايد: (مطاع ثم امين) [3] يعني مورد اطاعت ديگر فرشتگان است.

به هر حال درجات انسان ها در اطاعت از خدا متفاوت است:

1 - گاهي فقط مطيع است، اما نه از روي رضا.

2 - گاهي نه فقط مطيع كه محب است، يعني بر اساس عشق و محبت اطاعت مي كند.

3 - گاهي بالاتر از اطاعت و محبت، به معرفت كامل مي رسد و هر چه مي بيند او را مي بيند. حضرت علي عليه السلام مي فرمايد:

«ما رأيت شيئا الا و رأيت الله قبله و بعده و معه» [4] .