براي علم و دانش، دو مرحله، به نحو اجمال و تفصيل - متصور است. و صفات ذات و صفات فعل، در اين دو مرحله، مشترك اند. البته؛ معلومات - به وجود علميشان - گرچه به حدود و صفاتشان معلوم اند، اما؛ انكشاف به وجود خارجي، غير از انكشاف علمي است. و گويا انكشافي كه به وجود خارجي پديد آيد، [تفصيل] انكشاف علمي است و اين، مجمل آن.

و از اينجا است كه؛ در علم و دانش، فرض پديداري و حدوث، ممكن مي گردد. و قبل از انكشاف وجودي - به اعتبار اختلافي كه در معلوم، واقع است - تعبير نفي علم از او، صحيح است. و آيات زير، به همين معني است:

«... مگر تا [بدانيم]؛ چه كسي اين پيامبر را تبعيت مي كند.» [1] .

«آيا گمان كرديد كه؛ داخل بهشت مي شويد! و حال آنكه؛ خدا، هنوز، كساني از شما را كه مجاهده كردند - و شكيبايان را - ندانسته است.» [2] .

«و تا خدا، أفرادي را كه ايمان آوردند [بداند].» [3] .

«تا [خدا، بداند] چه كسي - به غيب و نهاني - از او، خوف دارد.» [4] .

«آيا گمان كرديد كه؛ رها شويد! در حالي كه؛ خدا هنوز، كساني از شما را كه مجاهده كردند [ندانسته است].» [5] .

«سپس؛ آنها را برانگيختيم تا [بدانيم]:كدام دو گروه، برشمردند.» [6] .

«... مگر تا [بدانيم] كسي را كه؛ به آخرت، ايمان دارد» [7] .

«و تا خدا [بداند] چه كسي او و پيامبرانش را - به غيب و نهاني - ياري مي كند.» [8] .

«و البته! حتما! شما را آزمايش كنيم، تا از شما (أفراد) مجاهد و شكيبا را [بدانيم]». [9] .



[ صفحه 84]