در امكان هيچ دانشمند و بحاثي نبوده (و نيست) كه؛ در شناساندن كتاب عزيز خدا! در بحث گوشه اي از نواحي مختلف يك آيه، حقش را ايفا كند! اگر چه؛ از (موهبت) بيان، نصيب سرشاري و از علوم (الهي)، حظ وافري داشته باشد!.

يقينا! بكنه سخن مولي - كه پيوسته؛ نامش جليل و پر شكوه باد! - كسي آگاه نيست! و به راز دروني كلماتش، راهي ني! جز (اينكه از حكمت أزلي) بين آفريدگان، فردي (كه محرم أسرار ألوهيت او است) برگزيده، و از او راضي است.

پس، خردهاي مقيد و محدود را نرسد كه؛ در ژرفاي آن درياي عظيم، فرو روند! و رموز آن معجزه ي جاودان را دريابند! و آنچه از أسرار اين دنيا و زندگيش در او پنهان است! - از آغاز تا هر كجا! - پي ببرند!.

به راستي؛ قرآن كريم، با بلاغت بيان و فصاحت اسلوبش، بلغا و بزرگان ادب را مات و مبهوت كرده است!.

«بگو: مسلما؛ اگر انس و جن، گردهم آمدند، كه مانند اين قرآن بياورند، به مانندش نياورند! اگر چه؛ برخي از آنها پشتيبان برخي دگر باشند!» [1] .

و چون؛ حاوي هر گونه معارف و علوم و أسرار تكوين است، خود، دليل بر اين است كه؛ قطعا! «كلام خدا» است! به نحوي كه؛ با (گذشت) زمان، فرسوده نگردد! و با (طي) روزگاران، كهنگي نپذيرد!. حقيقتي است كه؛ در وصفش همه عاجزند! و احاطه بكنه أسرارش محال!.

(از اين رو) اعتراف به زبوني و ناتواني و بيچارگي! در برابر «كتابي كه؛ آياتش استوار گشته! و آنگاه؛ از جانب حكيم آگاه - مفصلا - گسترش يافته!» [2] از ورود به صحنه ي كارزار آن (بسي) بهتر است! زيرا كه؛ در برابر عظمتش همت نوابغ و سرآمد بزرگان، خرد و ناچيز، شمرده شده! بلكه هيچ!.

به راستي كه؛ اعجاز قرآن، به اين چيزها، محدوديت و قيد و بندي نپذيرد! و هر گوشه از نواحي گوناگونش - ذاتا - معجزه است!.

مباني عقيدتي! و قوانين تشريعي! و نظام متين و محكمش! براي بشر، از سعادتي كه در تدبير شؤون زندگي قابل تصور است مقامي كاملتر بخشيده و شكل حقيقت داده است.

و چنانكه آن، كتاب توحيد و ايمان است، و كتاب شرع و شريعت و سنن است، و كتاب فكر و عبادت است، و كتاب بلاغت و ادب است،... قبل از همه، كتابي است كه؛ همه چيز و همگان، در خزانه اش گرد آمده اند! و در آن، بيان هر چيزي است! «و هدايت و رحمت و مژده! براي مسلمانها است!» [3] و در آن، ريشه ي هر



[ صفحه 18]



علمي! و در آن، حكمت و اندرز نيك! و در آن مايحتاج دنيا و آخرت انسان است!.