1. از جمله الحمد الله دانستيم تمام ستايش ها و هر چه واقعا قابل حمد و تمجيد است؛ يعني هر خوبي مربوط به خداست و خداوند خوبي ها را از درون و برون مخلوق براي او آماده كرده، اما بعضي ناسپاسند و شايسته است سپاسگزار و قدردان او و راهنمايي هاي رسولان او بوده باشيم؛ زيرا ستوده بودن خدا مقتضي پاداش دادن به سپاسگزاران است.

2. از جمله «رب العالمين» متوجه اين نكته شديم كه ما هم همانند جهانيان مربوب و پرورش يافته هستيم و بلكه خداوند اين جهان را براي پرورش ما كه عضو اصلي جهان هستيم ايجاد كرده پس ما بايد حسن استفاده را از اختيار خود بنمائيم تا به كمال



[ صفحه 114]



تربيت دست بيابيم؛ «زيرا جان ما را مستعد و قابل رشد آفريده» [1] پس بايد در طريق بندگي و اطاعت او قرار گيريم و دستورات مربيان الهي بشر، يعني رسولان خدا را دقيقا اجرا كنيم تا افضل تربيت شدگان جهان هستي شويم و يا بر درجات ملكوتي ما افزوده گردد.

3. از جمله ي «الرحمن الرحيم، مالك يوم الدين» متوجه رحمت عام و خاص خداوند شويم كه رحيم بودن خدا اقتضا مي كند آخرتي باشد؛ زيرا مثمر ثمر بودن و نتيجه داشتن اعمال انسان ها در آنجا واقعيت پيدا مي كند.

بنابراين اگر اعمال خوب و بد در اين جهان پاداش داده و يا كيفر داده نشوند روز دين و هنگام حساب قطعا و دقيقا پاداش و كيفر دارند. [2] .

آنجا خداوند مالك توانا دست قدرت خود را باز گذاشته [3] و دست ديگران را كاملا بسته است. [4] البته آنجا هم در عين قدرت، فضل و لطف را دريغ نمي دارد، اما طبق مقررات، زيرا دريافت انسانها به اندازه تربيت يافتن آنها تحت فرمان رسولان رب



[ صفحه 115]



العالمين مي باشد و هيچ كاري و رفتاري ولو بسيار ريز و جزئي باشد بي حاصل نمي ماند، بلكه اعمال خير چندين برابر مي شود و عمل شر، يك برابر جلوه مي كند [5] و اگر عمل شر توبه واقعي داشته باشد در آنجا نتيجه سوء آن ظاهر نخواهد شد و بخشيده مي شود و خلاصه هر كس ربوبيت خدا و تربيت او را مورد توجه قرار داده و فرمان هاي او كه همه تربيتي هستند به كار بسته، خوشبخت تر است.