نقش نماز جمعه و اثرات آن


جناب آقاي دكتر جاسبي

بسم الله الرحمن الرحيم

ضمن تشكر از برگزاركنندگان اين اجلاس به ويژه هيئت رئيسه محترم باستحضار مي رسانم اين مقاله بخشي از بحث پيرامون تأثير نماز جمعه در فرايند تصميم گيري كارگزاران اداره امور عمومي در جمهوري اسلامي ايران مي باشد كه حدود 2 سال است روي اين موضوع در حال بررسي مي باشم و چند نفر از اساتيد نقش مشاوره را بر عهده داشتند.



همتم بدرقه راه كن اي طاير قدوس

كه دراز است ره مقصد من نوسفرم



اين تحقيق در پي آن است كه اثرات نماز جمعه را در فرايند تصميم گيري اداره امور عمومي اندازه گيري نمايد و به بيان ديگر چه تصميماتي، در اثر موضوعات مطرح شده در نماز جمعه، در نظام اداري تأثير گذاشته. به بيان ديگر چه تصميماتي در اثر خطبه ها اتخاذ، تغيير و يا متوقف گرديده. نماز جمعه فريضه هفتگي است كه بصورت جماعت خوانده مي شود و هر جمعه توده اي



[ صفحه 138]



عظيمي از مسلمانان براي اداي آن گرد مي آيند اين نماز بيانگر ماهيت اجتماعي سياسي نظام اسلامي و مظهر پشتيباني امت، امت اسلامي از حكومت عدل و قسط و تأييد اعمال مسئولان حكومت اسلامي است. در 2 خطبه نماز جمعه مردم به اطاعت و اجرايي فرامين الهي، گرايش به تقوي و پرهيزگاري در زندگي روزمره و رعايت نظم در امور و رعايت و تلاش در راه همبستگي و وحدت بين مسلمانان توصيه مي شوند. همچنين از امور سياسي، اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و نظامي جامعه خود آگاه مي گردند. درباره ي مصالح مسلمانان و كشورهاي اسلامي وقايع و پديده هاي بين المللي كيفيت رفتار و روابط با ساير ملت ها و دولت ها بحث مي شود. لذا نماز جمعه در استقلال و موجوديت اسلامي جامعه، رشد آگاهي هاي مردم و ايجاد همبستگي در بين آنان تأثير بسزائي دارد. نقش مسجد، مسجد جامع نماز جمعه و جماعات در ابتداي برپايي حكومت اسلامي در مدينه تمامي امور حكومت و بررسي مسائل سياسي، اجتماعي برعهده ي پيامبر اكرم (ص) بود. فرمان هاي قضاوت، مشاوره در صلح و جهاد و سرانجام در مسائل حقوقي و فراخوان عمومي، براي يادگيري فرمانهاي الهي، همه در مسجدالنبي صورت مي گرفت و مسجد بعنوان يك مقر حكومتي ارزش پيدا كرد. در آن هنگام امامت جماعت بر عهده رسول خدا بود اين بهترين راه ارتباط با مردم محسوب مي شد بگونه اي كه با ارتباط مستقيم و چهره به چهره مي توانستند، مسائل و مشكلات جامعه را به گوش مسئولين برسانند. محوريت مسجد در امور سياسي، اجتماعي، فرهنگي باعث شد در هر شهر و برزن نيز مسجد جامعي شكل گيرد و مسئولان معتقد حكومتي، از طريق آن به بررسي مسائل هر منطقه بپردازند. بافت شهرهاي اسلامي مؤيد اين نظريه است



[ صفحه 139]



كه مسجد جامعه بعنوان مركزيت حكومت اسلامي معمولا در قلب شهر جاي مي گرفته است و از مسير آن بازار و مؤسسات حكومتي دارالشفاء مدارس و ساير نهادهاي اجتماعي شكل گرفته اند. از اين محل براي آموزش علوم مختلف در زمينه هاي مختلف فقه،اخلاق، فلسفه، منطق، پزشكي و غيره و وجود مدارس حوزوي آموزش طلاب ديني در كنار مساجد بزرگ نماينگر اين كاربري در نهاد مساجد اوليه اسلام بوده و هست. با گسترش اسلام و ظهور دستگاه سنتي و بيدار شدن واعظان مردمي و توصيه قدرت هاي مستقل مذهبي نقش مسجد بصورت ابزار سياسي تغيير مي يابد و مسجد مكاني براي فرائض مذهبي مي گردد. و خصلت سياسي مسجد، اگرچه كاهش يافت اما از ميان نرفت. دعا كردن در حق فرمانروا، طي خطبه يكي از نشانه هاي بارز اسلام بود و حذف آن به منزله سرپيچي و طغيان بود. در موارد بحران هاي سخت يا وقتي اعضاي جامعه ناراضي بودند در مسجد ازدحام مي كنند تا درباره ي مسئله بحث كنند و صلاح چاره بجويند در ادامه مقاله نماز جمعه يك نهاد اجتماعي مطرح شده. چون خطبه ها طبقه بندي شده در خطبه اول، دعوت به عبادت، تقواي و نظم در امور، خطبه دوم طرح مسائل جاري كشور و جهان، همچنين همراه تكنيك هاي ارتباط جمعي، بطور ارادي و عمدي، در چهارچوب نهادهاي خاص اجتماعي كار خود را دنبال مي كنند، براي انجام اين فريضه، تصميم كار مناسب هم در مورد ابزار كار و روش كار انجام گرفته است.

شوراي سياست گذاري نماز جمعه، دفاتر ائمه جمعه و بلندگو، مؤذن و غيره كه هر كدام نقش خاصي و شرايط ويژه اي براي فردي كه به امامت جمعه از سوي رهبري حكومت اسلامي منصوب مي گردد در نظر گرفته شده، خطبه ها

[ صفحه 140]



داراي كاركرد يا فونسيون اجرا و حمايتي است، هم مظهر قدرت است و هم پشتيبان. پيامها و دستورالعمل ها نيز مشخص، و هفته اي يك بار در سراسر كشور برگزار مي گردد. در مقاله، سپس اهميت نماز جمعه از بُعد اخلاقي و پرورشي اشاره شده، بطوري كه حضور در نماز جمعه علاوه بر آن كه موجبات رشد جامعه مسلمين را تحسين مي كند از اين رو نماز جمعه با محتوي غني و پرارزش خود مجموعه اي از ارزشها و معيارهاي متعالي را براي جامعه اسلامي به ارمغان مي آورد كه شايد نظير آن را كمتر بتوان در ديگر مراسم مذهبي يافت نكات ديگر اين مقاله پيرامون نقش هاي مختلف نماز جمعه كه عبارتند از:

نقش عبادي، سياسي، اجتماعي - فرهنگي، اقتصادي، نظامي و ارتباطي كه البته اقتصادي بدليل اينكه كار آماري و تحليل محتوي دارد در خود رساله خواهد بود (نقش عبادي نماز جمعه)

همانطوري كه در قرآن سوره اي به اين نام داريم. ضمن تقويت تقوي و پرهيزگاري در نمازگزار زمينه هاي لازم با شركت در اين اجتماع بزرگ هفتگي، آنچنان صفا و صلابت روحي به خود مي گيرد كه با اتكاء به آن مي تواند هفته ديگر را با تلاش و كوشش در خودسازي و خدمت به اجتماع و پرهيز از لغزش ها و انحرافات سپري نمايد.


بازگشت