طريق عمده رام نمودن آن عمل نمودن به خلاف است و آن چنان است كه انسان در وقت نماز خود را مهيا كند كه حفظ خيال در نماز كند و آن را حبس در عمل نمايد و به مجرد اين كه بخواهد از چنگ انسان فرار كند آن را استرجاع نمايد و در هر يك از حركات و سكنات و اذكار و اعمال نماز ملتفت حال آن باشد و از حال آن تفتيش نمايد و نگذارد سر خود باشد.

و اين در اول امر كاري صعب به نظر مي آيد ولي پس از مدتي عمل و دقت و علاج، حتماً رام مي شود و ارتياض پيدا مي كند. شما متوقع نباشيد كه در اول امر بتوانيد در تمام نماز حفظ طاير خيال كنيد البته اين امري است نشدني و محال و شايد آنها كه مدعي استحاله شدند، اين توقع را داشتند ولي اين امر بايد با كمال تدريج و تأني و صبر انجام بگيرد.

ممكن است در ابتداي امر در عشر نماز يا كمتر آن حبس خيال



[ صفحه 36]



شده حضور قلب حاصل شود و كم كم انسان اگر در فكر باشد و خود را محتاج به آن ببيند، نتيجه بيشتر حاصل مي شود و اندك اندك غلبه بر شيطان، (و غلبه بر) وهم و طاير خيال پيدا كند كه در بيشتر نماز زمام اختيار آنها را در دست گيرد و هيچ گاه نبايد انسان مأيوس شود كه يأس سرچشمه همه سستي ها و ناتواني ها است، و برق اميد (اميدواري) انسان را به كمال سعادت خويش مي رساند.