بي ترديد برخي از پديده ها، تأثيري عميق در رفتار و شخصيت انسان باقي مي گذارند و آينده ي زندگي وي را به كلي دگرگون مي كنند. هر كس به خوبي مي داند از چه زماني و چگونه شيوه اي را ترك گفته و روش ديگري را پس از مواجهه با خاطره اي ملال انگيز، برگزيده است.

به گفته ي قرآن: يكي از اعمالي كه اخلاق و شخصيت انسان را شديدا تحت تأثير و نفوذ خود قرار مي دهد، نماز و مداومت بر اين عمل عبادي است. پروردگار حكيم، ساختار شخصيتي همه ي انسان ها را چنين ترسيم مي كند:

«ان الانسان خلق هلوعا اذا مسه الشر جزوعا و اذا مسه الخير منوعا الا المصلين الذين هم علي صلاتهم دائمون؛ [1] .



[ صفحه 45]



انسان، بي طاقت و حريص آفريده شده است. هنگام رويارويي با مشكل، بي تابي مي كند و آن گاه كه به امكاني دست يابد، از ياري ديگران دريغ مي ورزد؛ مگر نمازگزاراني كه هيچ گاه از انجام اين عبادت فروگذار نمي كنند.»

نمازگزار، با در نظر گرفتن مفاهيم والا و بلندي كه همواره به خود الهام و تلقين مي كند و آرامشي كه در پرتو ذكر خدا فراهم مي آورد، به وقار و شخصيتي دست مي يابد كه مي تواند در دوران گوناگون زندگي، نوسانات روحي خويش را مهار سازد.

حضرت زهرا - سلام الله عليها - در خطبه اي شيوا، فلسفه ي اعمال عبادي را، وارسيده، و در جمع زنان مدينه چنين مي فرمايد: «[خداوند] نماز را واجب گردانيد، تا انسان ها را به وسيله ي آن از تكبر، منزه فرمايد.» [2] .

شهيد مطهري (ره) نيز فرمود:

علي عليه السلام در خطبه ي 192 نهج البلاغه پس از اشاره به پاره اي اخلاق نكوهيده از قبيل سركشي، ظلم و كبر مي فرمايد:

«و عن ذلك ما حرس الله عباده المؤمنين بالصلوات و الزكوات و مجاهدة الصيام في الايام المفروضات تسكينا لاطرافهم و تخشيعا لابصارهم و تذليلا لنفوسهم، و تخفيضا لقلوبهم و ازالة للخيلاء عنهم؛

چون بشر در معرض بيماريهاي اخلاقي و روحي است، خداوند به وسيله ي نماز، زكات و روزه بندگان مؤمن را از آفاتي چنين، نگهباني كرد. اين عبادات، دست و پاها را از گناه بازمي دارند، چشم ها را از خيرگي بازداشته، به آن ها خشوع مي بخشند، نفوس را، رام، دل ها را فروتن و باد دماغ را زايل مي سازند.» [3] .



[ صفحه 46]



علت تأثير نماز در شخصيت انسان اين است كه نمازگزار قلبي مطمئن دارد؛ اطمينان به بزرگ تر بودن خداوند از همه ي جاذبه ها، شخصيتها، قدرت ها و امكانات. نمازگزار خود را وابسته به چنين قادري يكتا مي داند كه جهانيان در قبضه ي قدرت اويند و پرورش يافته او؛ همو كه در عين قدرت، رحمان و رحيم است و حكومتش به دنيا محدود نمي گردد، بلكه مالك روز قيامت نيز هست. اين طمانينه قلبي كه در قالب اذكار نماز از نهاد نمازگزار برمي خيزد، وقار شخصيتي و آسودگي روحي اش را تضمين مي كند.

نمازگزار با يادآوري منظره ي آينده ي زندگي انسان ها و واپسين روز حيات، شخصيتي آينده نگر و انديشه اي والا و نامحدود مي يابد. [4] او با گره زدن تعلقات روحي خود با خداوند هستي و استعانت از او [5] نفسي با كرامت، قلبي آرام و آزاد از هر گونه دلهره، اضطراب، توقع و اميد به ديگران مي يابد. او لزوم پيروي از صالحان، گام نهادن در مسير هدايت، [6] موضع گيري در برابر گمراهان [7] را هر روز در قالب اذكار نماز به خود تلقين مي كند.