پسران با تمام شدن پانزده سال قمري و دختران با تمام شدن نه سال، به سن تكليف مي رسند. البته ممكن است پسران قبل از اين سن هم به تكليف برسند. [1] .

غير از اين بلوغ، كه بلوغ عبادي و تكليفي است و انجام واجبات و پرهيز از حرام ها بر انسان لازم مي شود، بلوغ هاي ديگري وجود دارد. مانند «بلوغ



[ صفحه 47]



سياسي»، كه به معناي رشد فكري و آگاهي در مسائل سياسي جامعه و داشتن خط صحيح فكري و اطاعت از رهبران شايسته است. قاسم، فرزند امام مجتبي عليه السلام كه در كربلا شهيد شد، به عموي خود كه امام معصوم بود مي گفت: اگر حكومت به دست طاغوتي چون يزيد باشد، مرگ در راه مبارزه با او، در نظرم شيرين تر از عسل است. اين رشد و بلوغ سياسي او را مي رساند.

«بلوغ اقتصادي» به اين است كه انسان در استفاده ي صحيح از اموال خود و ديگران، به رشد كافي رسيده باشد. قرآن كريم مي فرمايد: اموال يتيمان را وقتي به آنان تحويل دهيد كه احساس كنيد به رشد لازم رسيده اند و مي توانند اموال خود را عاقلانه به كار تجارت و داد و ستد گيرند. [2] .

«بلوغ ازدواج» آن است كه دختر و پسر، علاوه بر رسيدن به سن بلوغ تكليفي، توانايي اداره ي زندگي و انجام مسئوليت هاي آن را داشته باشند. چرا كه در اين مسئله، تنها بلوغ جنسي و سن قانوني، راهگشا و كافي نيست.