در مورد اين كه از چه سني كودك را به نماز و تمرين جهت انجام عبادت واداريم. نظريات مختلفي وجود دارد: نخست بايد اين نكته را متذكر شويم كه بر اساس بررسيهاي روانكاوان، حس يا احساس مذهبي در انسانها از چهار سالگي و به نظر عده اي ديگر از 2 تا 3 سالگي بيدار مي شود. البته بيداري و شكفتگي مذهبي و احساس مسئوليت درباره ي آن (كه با احساس مذهبي متفاوت است)،از سنين پس از 11 سالگي ايجاد مي گردد. اين احساس در 6 سالگي به همراه رشد كودك آشكار مي شود و ما تظاهرات آن را در كودكان مي بينيم. به همين جهت



[ صفحه 54]



اعتقاد داريم كه تمرين نماز بايد از خردسالي و حتي از سن سه سالگي آغاز شود، كه كيفيت آن را بيان خواهيم كرد.

اتفاقاً اين فكر در دنياي غرب هم وجود دارد. «جان لاك» كه از فلاسفه و صاحب نظران مهم غرب است در كتاب خود مي نگارد: «تصور خدا را از همان آغاز كودكي [بايد ايجاد كنيم] و عشق و احترام به او را در كودك بيدار كنيم.» [1] .

ديگران هم نظر داده اند كه درباره ي خدا و مذهب از چهارسالگي مي توان با كودك سخن گفت. (البته سخن در مورد عدل، نبوت، امامت و معاد در اين سن هنوز زود است.) رغبت به خدا را هم از همان سنين مي توان در وي پديد آورد، طوري كه خداي را دوست بدارد، همچنانكه پدر و مادر خود را دوست مي دارد.

مراحل آن: مانند آموزش يا پرورش ديگر جنبه هاي مذهبي، مي توان در اين آموزش هم سه مرحله را مد نظر قرار داد: