اكنون، بعد از تمامي اينها، نمازت را به تعقيبات از ذكر و دعا ادامه بده، و مبالغه كن در اخلاص، و بريدن از مردم و به سوي خداوند توجه كردن، و زاري به درگاه الهي براي آمرزش گناهان، و پذيرش عملت، و دريافت رحمت خداوندي، چرا كه فضل او همه گير و كرم او بسيار و رحمتش گسترده و بخششش فراوان و درگاهش محل پذيرش است.

چكيده ي تكاليف دعا در دنباله ي نماز و غير آن، به گونه اي است كه حضرت امام صادق عليه السلام فرمودند: «شرايط و آداب دعا را رعايت كن و بنگر كه چه كسي را، چگونه، و براي چه مي خواني. و عظمت و كبريايي خداوند متعال را در نظر بگير، و با چشم دلت، دانش او را به آنچه در درون داري آشكارا ببين، و همچنين آگاهي خداوند را بر باطنت و آنچه از حق و باطل در سينه داري، به خاطر داشته باش، و راه هاي نجات و هلاكت خود را به خوبي بشناس، تا آن چنان نباشد كه چيزي را از خداوند بخواهي كه نابوديت در آن باشد. و گمان كني كه نجات تو در آن است، خداوند مي فرمايد: «و انسان بدي را همان گونه درخواست مي كند كه نيكي را، و انسان شتابگر است.» [1] و بينديش كه چه چيز مي خواهي و براي چه مي خواهي، و حقيقت دعا اين است كه تمامي وجودت براي حق تعالي پذيرش داشته باشد. و آن كه نفس را در طلب پروردگار ذوب كردن، و آن كه به تمامي اختيار خويش را ترك نمودن، و همه ي امور را، چه آشكار و چه نهان، تسليم امر خداوند كردن است. پس اگر به شرايط دعا عمل نكردي، منتظر اجابت نيز مباش؛ زيرا كه او بر باطن و پوشيده ترين رازها آگاه است. شايد به ظاهر چيزي را بخواهي كه خداوند مي داند كه باطنت خلاف آن را مي خواهد، يكي از اصحاب به ديگري گفت: شما با دعايي كه كرده ايد منتظر باران هستيد در حالي كه من منتظرم تا سنگ از آسمان ببارد. و بدان كه اگر خداوند ما را به دعا كردن امر نمي فرمود، ولي او را از روي اخلاص مي خوانديم هر آينه بر ما به پذيرش دعا تفضل مي نمود، پس چگونه اجابت نفرمايد دعاي كسي را كه شرايط آن را به جاي آورده در حالي كه خداوند خودش اجابت دعا را ضمانت فرموده است؟ از رسول خدا صلي الله عليه و آله از اسم اعظم خداوند پرسيده شد، حضرت فرمودند: هر نامي از نامهاي الهي اسم اعظم است، دلت را از



[ صفحه 81]



آنچه جز اوست خالي كن و به هر نامي كه خواستي خداوند را بخوان، و در حقيقت براي خداوند نامي كه پايين تر از اسم ديگري باشد، نيست، بلكه او خداوند يكتا و قهار است. و پيامبر صلي الله عليه و آله فرمودند: همانا خداوند دعاي آن كس را كه دلش گرفتار لهو و لعب است مستجاب نمي گرداند. پس هنگامي كه آنچه را از شرايط دعا كه برايت گفتم به جا آوردي، و باطنت را براي خاطر او خالص نمودي، پس ترا به يكي از سه چيز مژده باد.

يا آنچه خواسته اي هر چه زودتر به تو مي رسد، يا آن كه بزرگتر از آن برايت ذخيره مي گردد، و يا بلايي كه اگر به تو مي رسيد نابودت مي كرد، از تو رفع مي شود.

پيامبر صلي الله عليه و آله فرمودند: خداوند فرموده است «هر آن كس كه ياد من او را از خواستن از من باز دارد، او را برتر از آنچه به خواهندگان بخشيده ام، مي بخشم.»

حضرت امام صادق عليه السلام فرمودند: يكبار خداوند را خواندم پس خداوند مرا جواب فرمود و من حاجت خويش را - از شدت شادي پذيرش الهي - فراموش كردم، زيرا جواب دادن خداوند با روي آوردن حضرتش به بنده به هنگامي كه بنده او را مي خواند، بزرگتر و بلند مرتبه تر از آنچه كه بنده مي خواهد مي باشد، اگر چه در درخواست بنده بهشت و نعمتهاي جاوداني آن باشد، اما اين نوع دعا كردن را تنها عمل كنندگان عاشق و عارف و رستگار و آنان كه برگزيده و مخصوص گشته اند به كار مي برند.» [2] .



[ صفحه 82]



اين كلام حضرت ما را در آداب دعا كردن كافي است.