در ميان دانشمندان و فقهاي بزرگ اسلام، و به ويژه شيعيان، شهيد ثاني، زين الدين بن نور الدين علي بن احمد عاملي جبعي، مقامي بس بزرگ و والا را داراست. و به راستي وي با احاطه ي علمي به فقه جعفري و مذاهب چهارگانه اهل سنت و رسيدن به مقام والاي معنوي و برخورداري از پدران صالح و فرزنداني عالم - كه تاكنون آسمان علم و فضيلت را روشني بخشيده و همچنان نورافشان مي نمايند - و آثار و تأليفات گرانقدر خود، چون خورشيد، جامعه ي مسلمين را بهره مند گردانده و تمامي دانشمندان پس از خويش را، رهين خود ساخته است.

وي كه مانند شهيد اول [1] از مردم جبل عامل در جنوب لبنان مي باشد، چون آن شهيد بزرگوار به جامعيت در علوم و فنون اسلامي مشهور بوده و همانند وي به جرم تشيع شربت شهادت را نوشيده است. اما دانشمندان شيعه، شهيد ثاني را با در نظر گرفتن جهات مختلف زندگاني و آثار وجوديش بيش از شهيد اول ستوده و درباره اش سخن گفته اند.

سخن كوتاه و جامع دانشمند معروف سيد محمد باقر خوانساري مؤلف بزرگوار «روضات الجنات» - كه در آغاز شرح حال شهيد آورده و دانشمندان بعد از وي عينا از او نقل كرده اند - زبان گوياي اين موضوع است. وي مي نويسد: «تا اين زمان كه سال 1263 قمري است هيچ كس از علماي بزرگ را به ياد ندارم كه در بزرگواري، وسعت فكر، مقام بلند، خوش فهمي، تصميم و اراده، حسن



[ صفحه 12]



سليقه، شيوه ي معتدل، برنامه ي منظم تحصيلي، استادان بسيار، ظرافت طبع، كارهاي بديع، معنويت كلام، و تصنيفات جامع و كامل به پايه ي شهيد ثاني رسيده باشد؛ بلكه مي توان گفت: شهيد از نظر اخلاق و ملكات فاضله در حدود مقام معصوم بوده است! وي از لحاظ علمي همچون دايره اي بود كه مركز معارف و علوم را در برگرفته، و مركزي بود كه كره ي فضائل ارباب فضيلت آن را احاطه كرده بود...» [2] .

شيخ حر عاملي - دانشمند مشهور و هموطن او - در كتاب امل الآمل مي نويسد: «شيخ اجل زين الدين بن علي بن احمد عاملي جبعي (شهيد ثاني) شخصيت وي از لحاظ وثوق و علم و فضل و زهد و عبادت و ورع و تحقيق و تبحر و جلالت قدر و عظمت شأن و جميع فضايل و كمالات مشهورتر از آن است كه ذكر شود، و خوبيها و اوصاف حميده اش بيشتر از آن است كه به شمار آيد و مصنفاتش نيز مشهور مي باشد. از جماعت بسياري از علماي خاصه و عامه در شام و مصر و بغداد و قسطنطنيه و غيره روايت كرده است». [3] .

سيد مصطفي تفرشي از او بدين گونه ياد مي كند: «چهره اي درخشان از چهره هاي درخشنده طائفه ي شيعه و علماي موثق آنهاست، مخطوطاتش زياد و نوشته هاي او پاكيزه است. او شاگرداني بزرگ و كتابهايي نفيس و نيكو دارد، به جرم تشيع در سال 996 ه.ق. در قسطنطنيه به شهادت رسيد.» [4] .

علامه اميني «صاحب الغدير» در كتاب «شهداء الفضيله» از وي چنين ياد مي كند:

«از گوهران نفيس روزگار، و درياهاي بيكران دانش، زيور دين و آيين، استاد فقيهان بزرگ، دانشمندي كه در فلسفه و عقيده شناسي و فقه و اصول و شعر و ادب و علوم طبيعي و رياضيات دست داشت، شهرت عالمگيرش كافي است كه مقامش را بنماياند و ما را از هر گونه تعريف و توصيف بي نياز سازد، خلاصه آن كه هر تمجيد از وي به زبان آيد، كوچكتر از مقام اوست و هر توصيف، نارساتر از حد وي مي باشد.» [5] .

استاد شهيد مرتضي مطهري در كتاب علوم اسلامي درباره ي شهيد چنين آورده است: «شيخ زين الدين، معروف به (شهيد ثاني) از اعاظم فقهاء شيعه است،... فوق العاده زاهد و متقي بوده است. شاگردانش در احوالش نوشته اند كه در ايام تدريس، شبها به هيزم كشي براي اعاشه ي خاندانش مي رفت



[ صفحه 13]



و صبح به تدريس مي نشست، مدتي در بعلبك به پنج مذهب: جعفري، حنفي، شافعي، مالكي و حنبلي تدريس مي كرده است.» [6] .