در برخي روايات آمده است، سختي ها و مصيبت هاي دنيوي، برخي جبران كننده ي گناهان است تا فرد در آخرت عذاب كمتري ببيند، چرا كه خداوند عادل تر از آن است كه بنده اي را دو بار مجازات كند. [1] .

و ما أصابكم من مصيبة فبما كسبت أيديكم و يعفوا عن كثير؛ [2] و هر - گونه - مصيبتي به شما برسد، به سبب دستاورد خود شماست، و - خدا - از بسياري در مي گذرد.

غلامي از دست صاحبش ميوه اي گرفت و با رغبت تمام مي خورد. وقتي صاحبش او را ديد كه چنان با ولع ميوه را مي خورد، پيش خود گفت: كاش نيمي از آن را من مي خوردم. بايد ميوه ي شيريني باشد كه چنين با اشتها مي خورد. پس به غلام گفت: نيمي از ميوه را به من بده! غلام نيم آن را به صاحبش داد. صاحب، قدري كه از آن خورد، ميوه را بسيار تلخ و بدمزه ديد. روي درهم كشيد و غلام را عتاب كرد كه چنين



[ صفحه 168]



ميوه ي تلخي را چطور خوش مي خوري؟! غلام گفت: «بس كه ميوه ي شيرين از دست تو گرفته ام و خورده ام؛ اكنون كه ميوه اي تلخ به من رسيده، چگونه روي در هم كشم؟ صبر بر اين تلخي اندك، سپاس شيريني هاي بسياري است كه از تو ديده ام و خواهم ديد». [3] .



گر از دوست چشمت به احسان اوست

تو در بند خويشي، نه در بند دوست



هر چند تمامي راه هاي ذكر شده، براي درمان فوري گناه مناسبند، اما علماي اخلاق درباره ي جبران گناه، توصيه كرده اند كه بهتر است آن عمل، متناسب با گناه بوده باشد؛ مثلاً اگر در مجالس لهو و لعب شركت كرده ايم، براي جبران و توبه، به شنيدن قرآن و موعظه و حديث و رفتن به مساجد و... بپردازيم. يا اگر فرد شراب نوشيده، براي توبه به خود تشنگي و رياضت نفس بدهد. يا اگر حرامي را خورده است، روزه بدارد و به كم خوري روي آورد. مرحوم نراقي رحمه الله رعايت تناسب را در درمان مؤثر مي داند و مي فرمايد: «هر چيزي را به مناسب آن معالجه كند تا اثر آن گناه محو شود. و اگر چه دفع آن، به عبادت غير مناسب هم ممكن است، ليكن معالجه ي مناسب، زودتر اثر مي كند». [4] .