گاه از تصور حضور قلب در نماز نااميد مي شويم و حتي برخي آن را محال مي پندارند. غافل از آنكه حضور قلب براي اولياء الهي به حسب معرفت و ايمان و قرب و طلبي كه داشته اند، حاصل شده است. اندك دقتي در حالات دوستان و اطرافيان، اين مطلب را به اثبات مي رساند كه هر كدام نسبت به ديگري از حضور قلب كمتر يا بيشتري برخوردار است. پس اصل حضور قلب امكان پذير است و آن چه مطرح است، ميزان شدت و ضعف آن است.

ديگر آن كه وجود دستورالعمل براي تحصيل حضور قلب، دليل امكان كسب است، چرا كه دستور به انجام تكليف در موردي كه در توان انسان نباشد، بي معنا و غلط است و اين امر هيچ گاه از معصوم صادر نمي شود.

نبايد فراموش كرد كه حضور قلب كامل و بدون نقص، - مانند حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام - براي كسي مقدور نيست، اما نبايد نسبت به مراتب پايين تر بي اعتنا و نااميد بود. البته در عمل به راهنمايي ها جهت تحصيل حضور قلب، بايد مراعات خود را نمود تا موجب دل زدگي و خستگي و



[ صفحه 24]



مشقت نگردد. به فرموده امام علي عليه السلام: «همانا براي دل ها روي آوردن و روي گرداندني است؛ شما به هنگام روي آوردن، به مستحبات بپردازيد و به هنگام روي گرداني، به واجبات اكتفا كنيد.» [1] .