شرايط قبولي و كمال نماز


به يقين، نماز نيز مانند هر عبادت ديگري و بلكه بيش از همه، داراي آداب و شرايط كمال، و صحت و قبول است. از اين رو براي هر چه بهتر به جا آوردن نماز، بايد موانع قبولي و كمال نماز را شناخت و از آنها دوري جست و چنانچه به آن مبتلائيم، درمان كرد.

در رواياتي كه از اهل بيت عليهم السلام به ما رسيده است، حق الناس، غيبت، شراب خوري، عدم تولي و تبري نسبت به اهل بيت عليهم السلام، آزار پدر و مادر و نافرماني از شوهر، موانع قبولي نماز شمرده شده اند. هم چنين نماز كسي كه ركوع و سجود را درست به جا نياورد، عمداً متوجه اطراف خود باشد و خشوع (توجه دل به خدا) نداشته باشد، كامل نيست. [1] .

به طور خلاصه در آيات و روايات، شرايط و مراحل قبولي عبادات شش چيز ذكر شده است: 1. شرط اعتقادي. 2. شرط ولايي. 3. شرط اخلاقي. 4. شرط اقتصادي. 5. شرط اجتماعي. 6. شرط بهداشتي. [2] .

فرد نمازگزار در اعتقاد، بايد به خدا ايمان داشته باشد؛ مثلاً با جبر و زور نماز نخواند. در ولايت، بايد از ولايت و رهبري صحيح و آسماني برخوردار باشد؛ يعني امام لايقي از طرف خداوند براي هدايت داشته



[ صفحه 20]



باشد. نمازگزار در اخلاق (و فقه) نيز بايد تقواي لازم در لباس، مكان، و... را رعايت نمايد و رزق او و خورد و خوراكش حلال بوده باشد. در اقتصاد بايد حقوق مردم را ادا كند و نيز خمس و زكات خود را بپردازد. در رفتار اجتماعي بايد نسبت به ديگران خيرخواه بوده و پيوندهاي خويشاوندي و برادري ميان مسلمانان را حفظ نمايد. در مسائل خانوادگي نيز با والدين، همسر، فرزندان و همسايگان بايد خوش رفتار باشد. به عنوان نمونه در روايات آمده است: «كسي كه نگاه غضب آلود به پدر و مادر خود كند، نمازش قبول نمي شود، هر چند آنها به فرزند ظلم كرده باشند.» [3] .

از جمله شرايط كمال و قبولي، حضور قلب و خشوع و خضوع در نماز است. برخي از علما از اين امر به «حيات نماز» ياد نموده اند.

مرحوم شبر رحمه الله در كتاب الاخلاق مي نويسد:ابوحامد غزالي و بعضي ديگر از علما، حيات نماز را به شش چيز دانسته اند: حضور قلب (انصراف از غير نماز و فرو رفتن در ذكر خدا)، تفهم (توجه به الفاظ؛ كه داراي مراتب است و هر كس در مرتبه اي است)، تعظيم قلبي، هيبت (ناشي از تعظيم و بالاتر از خوف)، رجا (اميد به پاداش و پذيرش الهي و ترس از عقاب و طرد شدن) و حيا (و معرفت به گناهان). [4] در روايت شريفي كه از امام صادق عليه السلام نقل شده، چنين آمده است: «در تورات نوشته شده: اي پسر آدم! براي عبادت من، فارغ از همه چيز شو، تا قلب تو را از بي نيازي پر كنم و تو را به خودت واگذار نكنم. بر من است كه راه فقر بر تو را ببندم و دل تو را مالامال از خوف خويش گردانم؛ و چنانچه براي عبادت من فارغ نشوي، دل تو را از اشتغال به دنيا پر كنم، پس از آن راه فقر را بر تو نبندم و تو را به سوي طلبت واگذار كنم.» [5] .



[ صفحه 21]




پاورقي

[1] ر. ك: منتخب ميزان الحكمة، احاديث 3610 - 3638.

[2] ر. ك: راز نماز، ص 28 - 33.

[3] امام صادق عليه السلام: «من نظر الي أبويه نظر ماقت و هما ظالمان له لم يقبل الله له صلاة»؛ الكافي، ج 2، ص 349.

[4] ر. ك: الاخلاق (فارسي)، ص 80 - 82.

[5] «في التوراة مكتوب: يابن آدم، تفرغ لعبادتي أملأ قلبك غني و لا أكلك الي طلبك و علي أن أسد فاقتك و أملأ قلبك خوفاً مني و ان لا تفرغ لعبادتي أملأ قلبك شغلاً بالدنيا ثم لا أسد فاقتك و أكلك الي طلبك»؛ الكافي، ج 2، ص 83.


بازگشت