اين بخش حاوي مسائل فقهي و فتوايي است كه با رجوع به كتابهاي رساله، بخشي از فتواي مجتهدين گذشته و يا حال در مورد مسائل اذان و اقامه در قسمتهاي مختلف تذكر داده مي شود. از اين جهت ما در مورد اين بخش، بيشتر از كتاب شريف عروة الوثقي، نسخه اي كه در اختيار اين جانب است و ده نفر از فقهاي برجسته و اعاظم دانشمندان شيعه بر آن حاشيه زده اند و نظرات خود را اظهار نموده اند، استفاده مي كنيم. [1] در بحث اذان و اقامه آمده است:

حرفي نيست در استحباب مؤكّد در مورد اذان و اقامه در نمازهاي يوميه چه ادا انجام شود و چه قضا، چه در جماعت خوانده شود و چه فرادي در مسافرت و در غير مسافرت براي زنان و مردان. اما بعضي از علماء قائل به وجوب اذان و اقامه شده اند و دسته اي اين وجوب را اختصاص به نماز مغرب و صبح داده اند و برخي به نماز جماعت كه اذان و اقامه را شرط



[ صفحه 72]



صحت نماز جماعت دانسته اند.

در تحصيل ثواب جماعت صاحب عروة مي نويسد: «اقوي، استحباب اذان است مطلقاً و احوط، ترك نكردن اقامه است براي مردان در غير موارد سقوط (كه بعداً ذكر خواهد شد) و در حال عجله و بالفور يا ضيق وقت». اينجا ميدان اختلاف فتاوي از فقها و اعاظم دانشمندان است كه خلاصه آن چنين است:

امام خميني (رضوان الله عليه) مي فرمايد: «اقوي استحباب اقامه است جز اينكه ترك اذان و اقامه موجب محروم شدن از ثواب بزرگي است». در ميان علمايي كه حاشيه بر اين چاپ عروة دارند فقط آية الله رفيعي مي فرمايد: «بل لا يبعد وجوبها عليهم» بعيد نيست كه اقامه بر مردها واجب باشد. چنانچه توجه كرديد صاحب عروة نيز در مورد اقامه احتياط مطلق به عدم ترك دارند كه نبايد مردان ترك كنند و آية الله رفيعي، ترك را براي مردان جايز نمي دانند؛ ولي بقيه ترك اذان و اقامه را جايز مي دانند، جز اينكه ترك را شايسته نمي دانند. آية الله العظمي خويي مي نويسد «لا بأس بتركها و ان كانت رعاية الاحتياط اولي» مي توان اقامه را ترك كرد اما رعايت احتياط بهتر است. اذان و اقامه مخصوص نمازهاي واجب يوميه است. در مورد ساير نمازها سه مرتبه ندا مي كنند «الصلوة»

در مواردي نيز اذان و اقامه مستحب است؛ از جمله در گوش نوزاد (اذان در گوش راست نوزاد و اقامه در گوش چپ او) و در بيابانهاي وحشت انگيز و درگوش كسي كه چهل روز خوردن گوشت را ترك كرده [2] و در گوش انسان بداخلاق (بهتر است اذان را در گوش راست آنها بگويند).

اذان دو قسم است: اول اذان اعلام (كه در سه وقت صبح و ظهر و مغرب



[ صفحه 73]



گفته مي شود)، دوم اذان نماز. اذان اعلام بايد اوّل وقت نماز گفته شود و اما اذان نماز بايد متصل به نماز باشد اگر چه آخر وقت باشد. در اين نوع اذان قصد قربت لازم است همينطور در اقامه نماز.