اينك آدابي را كه بنده بايد در دعاهاي نماز رعايت كند، مانند (اهدنا الصراط المستقيم) و در هر جايي از نماز كه از او خواسته شده با قلب سليم و دل پاك دعا نمايد، ذكر مي كنيم:

بخشي از اموري را كه تضرع كنندگان به درگاه الهي بايد رعايت كنند، همراه با شرح آن از ديدگاه عقل و نقل، پيش از اين ذكر نموديم [1] ، اينك مي گوييم:

مبادا در دعاها و به خصوص هنگام مخاطب قرار دادن مولي و پروردگار خويش، از تهذيب نفس و دل خويش كوتاهي كني؛ زيرا اگر در حال خواستن چيزي از خداوند - جل جلاله - حضور قلب نداشته باشي، يا غفلت داشته باشي، يا نسبت به جلالت آن مقام كم احترامي نموده و كوچك بشماري، حال تو مانند آن خواهد بود كه هنگام مورد خطاب قرار دادن پادشاهي از پادشاهان دنيا براي برآورده ساختن حاجتي، پشت به او نمايي. آيا نمي بيني كه اگر در حال سخن گفن با پادشاهان به آنها پشت بكني، يا به جاي اقبال و توجه به آنان، غافل بوده و كوچك بشماري، مستحق آن مي گردي كه در جواب اين عمل، تو را از حضورشان برانند، و از مهر و رحمتشان محروم گردانند؟ و چه بسا كه اگر تو را در اثر اين بي احترامي و اهانت به زندان بيندازند، و شكنجه و آزار بسيارت دهند، باز باورت اين خواهد بود



[ صفحه 200]



كه گناه شكنجه هايي كه مي كشي، از توست. و خويشتن را مستحق مؤاخذه بر كوتاهي ات مي بيني. بنابراين، نكند كه احترام مالك دنيا و آخرت در نزد تو از حرمت پادشاه كه يكي از بندگان او در اين دنياي حقير و فاني است، كمتر باشد.

و اگر با ابتلا به اين حالت غفلت كه ذكر نموديم، اجابت دعاهايت به تأخير افتاد، گناه از توست، و خداوند - جل جلاله - به تو نيكي نموده و عقوبت آن جنايتها و گناهانت را از تو برداشته است.

و مبادا به قلبت خطور كند يا با زبان بگويي - چنانكه از برخي از غافلاني كه حقيقت دين و ايمان در دلشان وارد نشده شنيده مي شود كه بر شيوه ي افزون طلبي مي گويند -: «ما دعا مي كنيم و استجابت آن را به صورتي كه در قرآن ذكر شده، نمي بينيم.» به گونه اي كه گويي به پندار آنان خداوند - جل جلاله - در استجابت دعا، خلف وعده نموده است. چرا كه اين گفتار در نزد اهل ايمان بسان كفر است.

زيرا اگر شناخت يقيني به خداوند - جل جلاله - داشتند، بر گفتن اين سخن اقدام نمي كردند كه در محضر عقل رباي او بگويند: «تو به ما وعده دادي كه دعايمان را مستجاب نمايي، ولي در اجابت آن خلف وعده نمودي.» بلكه اين سخنان به خاطر آن است كه يا آنان هنگام دعا به مقام حضرت حق شناخت ندارند، يا هنگام ايستادن در محضر خداوند - جل جلاله - متذكر نيستند كه در محضر مالك دنيا و دين قرار دارند. اينان شايسته آنند كه خداوند - جل جلاله - از استجابت دعاهايشان روي برگرداند، و ايشان را همين بس كه او - جل جلاله - آنان را به خاطر غفلتها و ناداني هايشان مؤاخذه ننموده و عفو كرده است.

در روايت آمده كه به مولايمان امام صادق - صلوات الله عليه - عرض شد: چه شده ما را كه به درگاه خداوند - جل جلاله - دعا مي كنيم، ولي دعايمان مستجاب نمي گردد؟ فرمود: «زيرا شما نسبت به كسي كه مي خوانيد، آگاهي و شناخت نداريد.»



[ صفحه 201]