در روايت آمده كه مولايمان علي عليه السلام فرمود: «تسليت گفتن و غم گساري از صاحبان عزا يك بار است، يا پيش از دفن ميت و يا بعد از آن.»

بنابراين، بعد از انجام نماز با هر سخني كه مايه ي عبرت است، و يا به مضامين روايات كه خداوند - جل جلاله - بر زبانش جاري مي سازد، به بستگان ميت تسليت بگويد. از بهترين سخنان كه از امام صادق - صلوات الله عليه - پيرامون تسليت و اندوه گساري نقل شده اين است كه آن بزرگوار (به اين مضمون) فرمود:

«اگر مرگ اين ميت موجب شده كه تو قرب به پروردگارت پيدا كني، يا از گناه دور شوي، اين مصيبت نيست، بلكه رحمت و نعمتي است بر تو؛ و اگر موجب پند گيري



[ صفحه 159]



تو نگشته، و تو را از گناه دور ننموده و موجب قرب تو به پروردگارت نشده، پس اگر به پروردگارت معرفت داشته باشي، مصيبت تو به واسطه ي قساوت قلب و سنگدلي ات از گرفتار شدن به مصيت ميت بزرگتر مي باشد.»

و نيز از جمله سخناني كه هنگام تسليت گفته مي شود اين است: مسلماً خداوند - جل جلاله - در برابر صبر و خشنودي به مصيبتها پاداشي بزرگتر از بقاي زندگي عنايت فرموده، و شخص عاقل همواره به مواهب و مناقب بيشتر ميل و رغبت دارد، خداوند - جل جلاله - مي فرمايد:

«الذين اذا أصابتهم مصيبة، قالوا: انا لله و انا اليه راجعون، اولئك عليهم صلوات من ربهم و رحمة، و اولئك هم المهتدون.) [1] .

- آنان كه وقتي به مصيبتي گرفتار مي شوند، مي گويند: همانا ما از آن خداييم، و تنها به سوي او بازمي گرديم، آنانند كه درودها و رحمتي از ناحيه ي پروردگارشان بر آنان خواهد بود، و هم ايشانند كه هدايت پذير مي باشند.

و در تسليت و اندوه گساري عارفان همين بس كه مرگ از تدبيرهاي خداوند ارحم الراحمين و اكرم الأكرمين است و خداوند هيچگاه در تدبير و كارسازي و مهرباني و عطوفتش بر نيكوكاران و حتي بدكاران به ظلم و ستم متهم نمي گردد.

چنانكه برخي از مصلحتها و سعادتمنديهايي كه در باطن مرگ نزديكان است براي بستگان مردگان آشكار مي شد، مسلماً ميت و بستگان وي از خداوند درخواست مي كردند كه هر چه زودتر رخدادهاي ناگوار را بر ديگر چيزها مقدم بدارد، و اگر نمي مردند اين مصلحتها و عنايتها به تأخير مي افتاد، به خاطر بدست آوردن آن عنايتها از گريه اي كه هنگام مرگ دارند، بيشتر مي گريستند.

و آنچه در نزد خردمندان واقعي مهم است مرگ دل و صفات كمال انساني است؛ و اما مرگ بدنها و انتقال آنها از جايي كه محل دگرگون شدن زمانهاست، با وجود سلامتي دين، مايه ي سعادتمندي و افزوني است.



[ صفحه 160]



سپس ميت را به سوي محل خلوتش با مالك امر و جايگاه تنهايي و وحشتش يعني قبر حمل مي كنند.