اينك اموري را كه سزاوار است در حال احتضار بدان عمل شود، ذكر مي كنيم:

1- واجب است - به كيفيتي كه گذشت - ميت رو به قبله شود، و شايد مقصود از آن اين باشد كه خداوندا! همه درها را رها كرده ام و با ذلت بندگي و دلشكستگي از اسباب دنيوي دل بريده، و تنها به سوي تو متوجه شده ام.

2- مستحب است زود دستهاي ميت از سمت راست و چپ دراز، و دو طرف بدنش كشيده شود. شايد معناي آن اين باشد كه پروردگارا، من تسليم توام و خويشتن را با دست و تمام وجود خود در پيشگاه تو انداختم.

3- مستحب است در نزد او قرآن خوانده شود، و دو سوره ي يس و صافات فضيلت بيشتري از ديگر سوره ها دارند.

4- چنانكه پيش از اين ذكر كرديم مستحب است در نزد محتضر كلمات فرج گفته شود، كه عبارتند از:

«لا اله الا الله الحليم الكريم، لا اله الا الله العلي العظيم، سبحان الله رب السموات السبع و رب الأرضين السبع و ما فيهن و ما بينهن و ما تحتهن، و رب العرش العظيم. و الحمد لله رب العالمين، و الصلاة علي محمد و آله الطيبين [الطاهرين].»

- معبودي جز خداوند بردبار و بزرگوار نيست، معبودي جز خداوند بلند مرتبه ي بزرگ نيست، پاك و منزه است خداوندي كه پروردگار آسمانها و زمينهاي هفتگانه و تمام آنچه در آنها و ميان آنها و زير آنها وجود دارد و پروردگار عرش بزرگ مي باشد. و سپاس خدايي را كه پروردگار عالميان است. و درود و رحمت ويژه ي خداوند بر حضرت محمد و خاندان پاك [و پاكيزه ي] او

5- از ديگر امور مهم در اين هنگام آن است كه شهادت بر يگانگي خداوند -



[ صفحه 149]



جل جلاله و رسالت حضرت محمد صلي الله عليه و آله و امامت و سروري ائمه ي عليهم السلام اهل بيت معصوم را كه محتضر در حال حيات بدان اقرار مي نمود، به يادش آورده و به او تلقين كنند.

6- بهتر است كسي كه در حضور محتضر است بكوشد كه دنيا را در نزد او كوچك جلوه دهد، و از دار فنا متنفر و بيزارش نموده، و آرزو و اميدش را به رحمت خداوند - جل جلاله - بيشتر و بدان متمايل كند، و گمانش را به خداوند - جل جلاله - نيكو، و او را مشتاق ملاقات با خدا گرداند، تا محتضر در اين حالت به جاي اشتغال به خداوند - جل جلاله - به دار فنا و نيستي مشغول نگشته، و روحش با حالت لغزش و تقصير و سوء تدبير و با حالتي كه تمام عذرها [يا: تدبيرهاي خود] را پايان يافته مي بيند از دنيا خارج نشود.

7- هنگام سكرات و بي هوشيهاي مرگ، سخن گفتن و هر امر ديگري را كه موجب مي شود ميت به آن مشغول گردد كم كنند.

8- اگر شخص عارفي نزد محتضر حاضر است بكوشد كه دل و عقل او در تمام حركات و سكنات، به خداوند - جل جلاله - توجه داشته باشد.