ما سخن از مرگ و غسل ميت را براساس حال غالب مردم كه در غفلت به سر مي برند، مرتب گردانيده و ذكر مي كنيم، هم آنان كه مرگ، زندگي محبوب آنان را به پايان آورده، و خانه هايي را كه با آن انس و الفت گرفته بودند ويران نموده، و آرامش و آسودگي شان را مبدل به پريشاني كرده و به كلي از ميان مي برد.

بنابراين، عاقل كسي است كه غايت اهتمام و همت خويش را براي آماده شدن در روزي كه قدمها در آن مي لغزند به كار بندد، و به اموري كه كوتاهي كنندگان بدان سفارش مي شوند عمل كند؛ زيرا اگر وي كوتاهي كند، كساني كه به تفريط و كوتاهي اش سفارش نموده اند، معذور خواهند بود.

مثال او مانند برده اي است كه مولايش اجازه دهد كه در محضرش وارد شود، و هر چه مي خواهد درخواست نمايد، تا وي زود آن را اجابت كند، يا اعمال شايسته انجام دهد تا وي كرامت و بخشش خود را به او دو چندان گرداند، آنگاه آن برده شروع كند به پرس و جو كردن از گوشه هاي مجلس، سپس از بعضي غلاماني كه آنجا هستند نوشته اي درخواست كند كه سفارش خود را در آن بنويسد، تا هنگامي كه مولايش او را از محضرش كه امكان درخواست و انجام اعمال شايسته بود، بيرون كرد و در را به روي او بست و به ذلت و خواري و پستي گرفتار گرديد، آن را به بعضي از همراهان سلطان كه در آنجا هستند برساند. و اتفاقاً سفارشش پيرامون همان اموري باشد كه مي توانست در حال حضور مولايش از او بخواهد و او برآورده سازد، آيا كساني كه از حال او آگاهي دارند، او را به بي خردي و ناداني و حماقت نسبت نمي دهند و بر او عيب نمي گيرند؟!

حال كسي كه خداوند - جل جلاله - در حال زندگاني به او امكان مناجات با خود و انجام عبادات و برآوردن خواسته هايش را داده، ولي او كوتاهي و غفلت مي كند، و مي خواهد هنگامي كه مولايش زندگي او را پايان داده و با ذلت و خواري در زير



[ صفحه 131]



اسارت مرگ از دنيا بيرون راند و در ميان او و پذيرش اعمالش را بست، وصيت كند، نيز چنين است، و خردمندان و عاقلان وي را نابخرد و احمق و نادان به شمار آورده و سرزنش مي كنند.

ولي اگر بنده، پند و اندرز كسي كه او را بر احتياط كاري تشويق مي نمايد، نپذيرفت، و بر غفلت و اصرار در انجام گناهان ادامه داد، بايد هنگام جان دادن و نزديكي مرگ و يقين به جدايي شتاب كند و اموري را كه مي شود زود انجام داد، انجام دهد.

اما در رابطه با اموري كه وقت براي انجام آن تنگ است، مانند اصلاح حال خويش، و امور مربوط به فرزندان و زن و اموالش كه نياز به صرف وقت دارد، بايد با نوشتن و حضور شهود وصيت كامل بكند.