شايسته است دعا كننده در حال دعا توجه داشته باشد كه وي مملوك خداوندگار توانا و قاهري است كه بر او آگاهي و اشراف دارد، و اينكه بنده هيچگاه بي نياز از مولايش نبوده و هيچ زماني نيست كه خواسته اي از او نداشته باشد. و نيز توجه داشته باشد كه خداوند - جل جلاله - كه مالك همه چيز اوست، داراي بزرگترين جلالت و بزرگي و شكوه و والايي است، و وي كه بنده ي اوست، در پست ترين مرتبه ي فرومايگي و پستي و كاستي قرار دارد، و اصل و خاستگاهش به ترتيب مراحل آفرينش از خاك و گل، و گل سياه بدبوي متغير، و آب پست است، و دستش از ناحيه ي زندگاني و وجود و تندرستي و تدبير اصول سعادتمندي در دنيا و آخرتش، خالي است.

پس اگر بنده با وجود اين خصوصيتها، با مولايي كه همراه به او نيكي نموده، و توانا و قاهر است و بر او آگاهي و اشراف دارد، مخالفت نموده و اين مخالفت را به آن خاستگاه ناتوان و آسيب پذير و پست و نكوهيده اش بيافزايد، و جلالت و اقبال و توجه خدا به خود را كوچك بشمارد، و در كردار و گفتارش با او ستيز كند، و نظرش برخلاف نظر او - كه در تمام حالات به صلاح بنده است - باشد؛ در اين حال بايد هنگام دعا و مناجات بسان بنده اي باشد كه خيانتي از او سر زده و با حالت ذلت در پيشگاه مولاي خويش ايستاده، و نيز همانند شخص فرومايه اي باشد كه با



[ صفحه 78]



شخصيتي عزيز و بزرگوار و بسان شخص حقير نيازمند با مالك بي نياز و والا و بزرگ، و چون فرد ناتوان ناچيز با مولايي كه بيم و هراس از او دارد، و مانند افرادي كه خيانت و جنايتي از آنان سر زده با كسي كه از همه مالكان بزرگتر است و هر وقت كه بخواهد توانايي انتقام گرفتن را دارد، او را مورد خطاب قرار مي دهد.