كتاب شريف «فلاح السائل و نجاح المسائل في عمل اليوم و الليلة» چنانكه از نام آن پيداست درباره ي اعمال عبادي شبانه روز نگاشته شده است، و همان گونه كه از مقدمه مؤلف بر همين كتاب برمي آيد، آن را به عنوان يكي از مجموعه كتابهاي دعا تأليف كرده كه هر كدام به منظور جمع آوري اعمال خاص (سال، ماه، هفته، شبانه روز، و...) مهيا شده است.

به نظر مي رسد تحقيق در رابطه با صحت اسناد اين كتاب به مؤلفش، و نيز پيرامون احاديث آن در اين مقدمه كوتاه ضرورت ندارد؛ زيرا اولاً - محدث خبير، صاحب مستدرك الوسائل در اين باره تنها به اين بسنده مي كند كه «جلالت قدر مؤلف كتاب فلاح السائل و اتقان و دقت در تحقيق او در تمام رواياتي كه نقل مي كند، در نزد معاصرين آن بزرگوار و متأخرين از او، مشهورتر از آن است كه ذكر شود.» [1] .

نيز خود مؤلف در مقدمه تحقيق مبسوط و جوابيه اي درباره احاديث آن نگاشته،



[ صفحه 30]



و افزون بر آن اغلب احاديث كتاب در چاپ جديد از ديگر منابع (متقدم و متأخر) اخراج و آدرس داده شده است. ولي در رابطه با محتواي كتاب و ويژگيهايي كه آن را از ديگر كتابهاي حديث و دعا ممتاز مي كند، توجه به نكات زير لازم است:

1- مؤلف تنها به جمع آوري ادعيه همت نگماشته، بلكه همان گونه كه خود وي در همين كتاب تصريح مي فرمايد، از بيان نكات و اسرار و مشاهدات شخصي خود درباره ي مقامات اوليا، و نحوه ي تحصيل اخلاص در عبادات و پرداختن اعمال از نواقص، و حضور قلب و زدودن حالت غفلت، و به طور كلي ريز بيان آداب معنوي اسرار نماز، دعا و ساير اعمال شبانه روز كوتاهي ننموده است، و بي جهت نيست كه عارفان بلند پايه از او با نام «سيد المراقبين» و «معلم مراقبه» ياد مي كنند.

2- بيانات مؤلف تقليدي نبوده، بلكه وي نكاتي را كه خود بدان دست يافته و با دل و جان لمس نموده و با سر و سويداي خويش چشيده، سالكان طريق الي الله را هشدار داده است. براي پي بردن به اين نكته كافي است خواننده ي محترم، كتابهاي اخلاقي و يا رساله هايي را كه در حديث و دعا و اسرار نماز نگاشته شده مقابله كند، و آنگاه با تأمل و دقت در زمينه ي مورد نظر به كتابهاي مؤلف توجه كند.

3- ديگر ويژگي آثار سيد قدس سره از جمله اين رساله آن است كه عقل و نقل و عرفان به هم آميخته است، يعني وي با تمام مقام علمي و عملي و عرفاني كه دارد سرسپرده ي تام بيانات الهي و معصومين عليهم السلام است و همواره نخست به آنها استشهاد مي كند؛ ولي هنر او در اين تمام نمي شود، بلكه وي با انديشه ژرف و ملكوتي خويش، اسرار آيات و روايات را براي انديشمنداني كه حظي از ذوق و عرفان ندارند تابناك مي نمايد، و احكام و آداب اسلام را چنان توجيه مي كند كه هر عاقلي ملزم به اعتقاد و عمل به آن مي گردد، با اين همه به اين نيز بسنده نمي كند، بلكه گاه با تصريح و گاه با اشاره، از تجربه ي شخصي و مشاهده ي دروني خود پرده برمي دارد، و با اين كار خواننده را به عمل بر احكام و آداب ظاهري و معنوي اعمال و عبادات ترغيب مي نمايد.

گرچه سخن در اين مقام بسيار است، ولي به همين مقدار اكتفا مي شود.



[ صفحه 31]