وقتي سالك از مقام سجود كه سر آن «فنا» است به خود آمد و حالت هشياري به او دست داد، از حالت غيبت از خلق به حال حضور باز مي گردد. در اين حالت مانند



[ صفحه 230]



كسي كه از سفر بازگشته به موجودات سلام مي دهد. در ابتدا به نبي اكرم صلي الله عليه و آله و سلم سلام مي دهد؛ چرا كه پس از رجوع از وحدت به كثرت، اولين حقيقت، تجلي حقيقت ولايت است كه فرموده اند: «نحن الأولون السابقون». [1] پس از سلام به نبي صلي الله عليه و آله و سلم به موجودات ديگر به صورت تفصيل و جمع توجه مي كند.

كسي كه در نماز غايب از مردم نبوده و به سوي خدا سفر نكرده، سلام براي او حقيقتي نداشته و به جز لقلقه ي زبان چيز ديگري نيست. پس ادب قلبي سلام وابسته به ادب همه ي نماز است. اگر در اين نماز كه حقيقت معراج است، عروجي به دست نيامده و نمازگزار از خانه ي نفس خارج نشده، سلام او حقيقت ندارد؛ اما اگر در اين سفر از تصرف شيطان و نفس اماره در امان باشد، سلام او حقيقت دارد.

آري سلامي اين چنين بر رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم سلامي حقيقي است؛ زيرا كه نبي اكرم صلي الله عليه و آله و سلم در اين سير الي الله؛ چه در صعود و چه در نزول از تصرف شيطان و نفس اماره منزه و بري بوده است.