شهادت به وحدانيت و رسالت در اذان و اقامه از متعلقات نماز و مقدمه ي ورود به آن است. تشهد نيز خروج از فناء به بقاء و از وحدت به كثرت است. شهادت در تشهد به بنده ي سالك تذكر مي دهد كه حقيقت نماز حصول توحيد حقيقي و شهادت به وحدانيت از مقاماتي است كه از اول تا آخر نماز با سالك است. همچنين در شهادت اذان و اقامه و شهادت تشهد سر اول و آخر بودن خدا نيز نهفته است و اين نكته نيز هست كه سفر سالك من الله و الي الله مي باشد. پس سالك بايد در هر مقامي متوجه اين مقصد باشد و حقيقت وحدانيت و الوهيت خداوند را به قلب فهمانده، قلب را در اين سفر معراجي، الهي كند تا شهادت او حقيقت يافته، از شرك و نفاق پاك گردد.

در شهادت به رسالت نيز شايد اين نكته باشد كه دستگيري ولي مطلق و نبي ختمي مرتبت صلي الله عليه و آله و سلم در اين معراج سلوكي از مقاماتي است كه سالك بايد در هر مقامي متوجه آن باشد تا سر ظهور «اول» و «آخر» بودن كه از مقامات ولايت است براي اهلش روشن شود. شهادت در اول نماز و شهادت در تشهد با يكديگر



[ صفحه 228]



متفاوت است؛ زيرا شهادت در ابتدا، شهادت قبل از سلوك كه شهادت تعبدي و تعقلي است و شهادت تشهد، شهادت پس از رجوع كه شهادت تحققي يا تمكني است. پس شهادت تشهد از اهميت بالايي برخوردار مي باشد؛ چرا كه در آن ادعاي تحقق و تمكن و ادعاي رجوع بدون حجاب به كثرت است. از آن جا كه اين مقام شامخ براي ما به دست نمي آيد، ادب در محضر الهي آن است كه كوتاهي و ذلت و نقص و ناتواني و بيچارگي خود را در نظر بياوريم و با حال شرمساري به بارگاه قدس خداوند متوجه شده و عرضه داريم:

بارالها! ما از مقامات اوليا و مدارج اصفياء و كمال مخلصين و سلوك سالكين بهره اي جز الفاظي چند نداريم و از همه ي مقامات به قيل و قال بسنده كرده كه از آن نه كيفيتي حاصل مي شود و نه حال. بار خدايا! حب دنيا و تعلقات آن، ما را از بارگاه قدس و محفل انس تو محروم نموده؛ مگر تو با لطف خفي خويش از ما افتادگان دستگيري فرمايي و جبران گذشته نمايي تا بلكه از خواب غفلت بيدار شده، راهي به محضر قدسي تو پيدا كنيم.