آن گونه كه در نماز معراج اتفاق افتاد سجده، غشوه و صعق در نتيجه ي مشاهده ي انوار عظمت حق است. وقتي بنده از خود بي خود شد و حال محو و فنا به او دست داد، عنايت ازلي شامل حال او مي شود و به او الهامات غيبي مي شود.

ذكر سجده و تكرار آن براي به دست آمدن حالت صحو و به خود آمدن است. وقتي بنده به خود آمد، آتش اشتياق مشاهده ي نور حق در قلبش شعله مي كشد و سر از سجده برمي دارد و اگر در خود بقايايي از انانيت ببيند با دست به ترك آن اشاره مي كند. در اين هنگام نور عظمت الهي براي بار دوم بر او تجلي مي كند و باقي مانده ي انانيت نيز مي سوزد و از فنا فاني مي شود. در اين حالت كه تكبيرگويان حالت محو كلي مطلق و فناي تام حقيقي براي او حاصل مي شود، از غيب به او اذكاري الهام مي شود كه او را در اين مقام استوار كرده و حالت صحو به او دست مي دهد. صحو در اين مقام، صحو مقام ولايت است كه از هر حجاب و آلايش خلقي منزه مي باشد. حال تشهد و سلام كه از احكام كثرت است، نيز در اين صحو بعد المحو به دست مي آيد. در اين جا تمام دايره ي سير انساني تكميل مي شود.



[ صفحه 227]