در حديثي از امام صادق عليه السلام درباره ي آداب و اسرار سجده سخن به ميان آمده كه تفكر در آن، راه هايي از معرفت را به روي سالك باز مي كند و انكار منكرين را نيز در هم مي شكند. همچنين اولياء عرفان را نيز تأييد كرده و حقيقت انس و خلوت با حق و ترك غير او را متذكر مي شود.

امام صادق عليه السلام مي فرمايد: «به خدا قسم كسي كه حقيقت سجده را به جاي آورد زيان نمي بيند؛ حتي اگر در كل عمر خويش يك بار اين حقيقت را به جاي آورد. روي رستگاري را نمي بيند كسي كه در حالت سجده كه بايد غير حق را ترك كرده و با حق خلوت كند، شبيه به فريبكاران باشد كه به ظاهر در خلوت و انس و در حقيقت غافل از خدا و آنچه او براي ساجدين مهيا كرده، مي باشند كه آن انس با حق در اين عالم و راحتي در آن عالم است. كسي كه در حالت سجده به نيكويي به خداوند تقرب بجويد، از خداوند دور نمي افتد. به خداوند نزديك نمي شود كسي كه



[ صفحه 224]



در سجده اسائه ي ادب كرده و حرمت آن را ضايع كند به اين كه قلب خود را در سجده به غير حق وابسته كند. حال كه شمه اي از سر سجود را دانستي، بسان كسي كه در پيشگاه قدس حق تعالي متواضع و ذليل است سجده كن. به حال نقص و بي نوايي خود توجه كن؛ بدان كه از خاكي كه پايمال مخلوقات است و از نطفه اي كه همه از آن دوري كرده و در حالي كه چيزي نبود پديد آمده، آفريده شده اي. خداوند معناي سجود را سبب نزديكي به خويش قرار داده؛ نزديكي به قلب و سر روح. پس كسي كه به حق نزديك شود، از غير حق دور مي شود؛ چنانچه سجده در ظاهر هم شكل نمي گيرد؛ مگر به چشم پوشاندن از هر چه چشم مي بيند؛ باطن سجده نيز اين چنين است. پس اگر كسي در نماز قلبش وابسته به غير خدا شود، به آن چيز نزديك و از آنچه حق اراده فرموده دور مي شود؛ همان طور كه خداوند فرمود: «ما براي يك نفر دو قلب قرار نداديم». [1] و رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم نيز مي فرمايد كه خداي تعالي فرمود: «من بر قلب بنده اي كه در آن حب اخلاص براي اطاعت من و به دست آوردن رضاي من مطلع نشوم؛ مگر آن كه خودم متولي گذران امور او مي گردم و كارهايش را تدبير مي كنم و كسي كه به غير من مشغول باشد، از مسخره كنندگان است و اسمش در دفتر زيانكاران ثبت مي شود». [2] .