سر سجود در نگاه اصحاب عرفان و اهل دل، ترك خويشتن و چشم بستن از غير خدا و به معراج يونسي [1] رفتن با توجه به اصل خويش [2] بدون هيچ حجابي است. سر بر خاك نهادن هم به رؤيت جمال جميل در باطن خاك و اصل عالم طبيعت اشاره دارد.

آداب قلبي سجده آن است كه حقيقت خويش و اصل ريشه ي وجودي خود را بيابيم. و نوك بيني خويش را كه مركز سلطان نفس و عرش روح است. روي خاك



[ صفحه 223]



بگذاريم؛ خاكي كه نزديك ترين عتبه ي مقام قدس است. در اين حال بايد عالم خاك را عتبه ي مالك الملوك بدانيم.

پس سر حالت سجود، چشم از خود بستن است. ادب سر بر خاك گذاشتن هم آن است كه رفيع ترين جايگاه خود را بي مقدار و پست تر از خاك بدانيم. اگر در اين ادعاها كه در باطن حالات مختلف نماز است نقصي باشد، در نزد ارباب معرفت نفاق به شمار مي آيد.

از آن جا كه مقام سجود بالاترين مقام است، بايد سالك الي الله با تمام وجود به عنايت خداوند تمسك جويد و با ذلت و بيچارگي از او طلب بخشش كند.

ما در رساله ي «سرالصلوة» اين مقامات را به صورت مفصل شرح داده ايم؛ به همين دليل از تكرار آن در اين نوشتار خودداري كرده و به يك روايت درباره ي آداب آن بسنده مي كنيم.