ربوبيت خداوند بر عالميان دو گونه است:

1. «ربوبيت عامه» كه تمام موجودات عالم را در برمي گيرد. ربوبيت عامه، تربيت هاي تكويني است كه به واسطه ي آن هر موجودي را از نقص رو به كمال حركت مي دهد. تمام كمالات طبيعي با ربوبيت عامه ي خداوند شكل مي گيرد.

2. «ربوبيت تشريعي» كه به انسان اختصاص دارد. ربوبيت تشريعي هدايت انسان به سوي راه نجات و سعادت و دستور به دوري كردن از هر چيزي است كه او را به شقاوت مي كشاند. كسي كه با اختيار خود تحت تربيت ربوبيت تشريعي قرار بگيرد، به مرتبه ي كمال انسانيت مي رسد.

انسان تا منزل حيوانيت با حيوانات ديگر مشترك بوده و تفاوتي ندارد. از اين



[ صفحه 167]



منزل به بعد دو راه در پيش روي او است؛ اول منزل سعادت كه راه مستقيم رب العالمين است. «به درستي كه پروردگار من بر راه راست است». [1] ديگري راه شقاوت كه مسير انحرافي شيطان است. اگر اعضا و قواي خود را تحت سلطنت رب العالمين در آورد و در سايه ي تربيت او قرار گرفت، آرام آرام قلب كه سلطان سرزمين وجود انسان است، تسليم حق مي شود. دل كه تسليم خدا شد، ساير اعضا و قوا نيز به او اقتدا كرده و همه در تحت ربوبيت خداوند قرار مي گيرند. در اين هنگام وقتي فرشتگان عالم قبر مي پرسند پروردگار تو كيست؟ با زبان غيبي مي تواند بگويد: «الله جل جلاله ربي» و چون چنين شخصي از رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم و ائمه ي هدي عليهم السلام تبعيت كرده و به قرآن عمل نموده، مي تواند بگويد: «محمد صلي الله عليه و آله و سلم نبيي و علي و أولاده المعصومين ائمتي و القرآن كتابي».

اما اگر دلش تحت سلطنت ربوبيت خداوند قرار نگرفته و در قرآن تفكر و تدبر نكرده و به معارفش عمل ننموده و با اين كتاب الهي ارتباط برقرار نكرده است، در هنگام مرگ و سكرات آن همه ي معارف از ذهن او محو مي شود.

عزيزم! انسان با يك مرض حصبه تمام معلوماتش را فراموش مي كند، مگر آن چيزهايي كه با شدت تذكر و انس جزء وجود او شده باشد؛ پس در سكرات موت چه اتفاقي رخ خواهد داد؟ اگر گوش دل باز نشده باشد؛ تلقين در هنگام مرگ و بعد از آن نتيجه اي ندارد. تلقين براي كساني مفيد است كه عقايد حق را مي دانند و گوش دلشان شنوا است و در سكرات مرگ غفلتي به آن ها دست داده؛ اما اگر گوش دل انسان كر باشد، تلقين را نمي شنود تا به حال او مفيد باشد.