مرتبه ي اول: پاك كردن عمل - چه ظاهري و چه باطني - از شائبه ي خشنودي مردم و جلب توجه آن ها؛ چه براي ستايش، چه براي منفعت و چه چيزي جز اين دو:



[ صفحه 106]



مفهوم مقابل اين مرتبه، رياء فقهي است. [1] چنين ريايي از همه ي درجات ريا پست تر و چنين رياكاري از همه ي رياكاران بي ارزش تر است.

مرتبه ي دوم: پاك كردن عمل از هدف هاي دنيايي؛ اگر چه اين گونه باشد كه عملي را انجام دهيم به اين نيت كه خداوند به واسطه ي آن به ما عنايتي نمايد؛ مثل اين كه كسي نماز شب بخواند به اين نيت كه خداوند به رزق او وسعت بخشد: انجام دادن عبادت با اين نيت موجب بطلان عبادت نمي شود؛ اما چنين عملي در نگاه اهل معرفت هيچ ارزشي نداشته و مانند يك درآمد مشروع است.

مرتبه ي سوم: پاك كردن عمل از نيت رسيدن به بهشت هاي جسماني، حور العين، قصرها و مانند آن: در مقابل اين مرتبه انجام دادن عمل به نيت بهره مندي از نعمت هاي بهشتي است كه آن را «عبادت اجيران» ناميده اند. در نگاه اهل الله چنين عبادتي همچون ساير كسب ها است؛ الا اين كه اگر وظايفش را درست انجام دهد، درآمدش بيشتر است.

مرتبه ي چهارم: پاك كردن عمل از ترس عقاب و عذاب هاي جسماني: در مقابل آن انجام عمل به اين نيت است كه از عذاب و عقاب رهايي يابد. اين عمل را «عبادت بردگان» ناميده اند. در نظر اهل معرفت چنين عبادتي ارزش ندارد؛ اگر چه مطابق با قواعد فقهي صحيح است.

مرتبه ي پنجم: پاك كردن عمل از نيت رسيدن به سعادت هاي عقلي و لذات روحاني و در سلك فرشتگان مقرب درآمدن: در مقابل آن انجام عمل به همين نيت است. حكما به اين مرتبه از سعادت اهميت زيادي داده اند؛ اما اهل الله، سلوك چنين كسي را ناقص شمرده و سالك اين چنيني را در زمره ي «كاسبان» به حساب مي آورند.



[ صفحه 107]



مرتبه ي ششم: پاك كردن عمل از خوف نرسيدن به سعادات و لذات مرتبه ي پنجم: در مقابل آن عمل از روي اين ترس است. عبادت با اين نيت اگر چه مرحله ي بالايي از عبادت است؛ اما از نظر اهل الله عبادت بردگان بوده و ناقص مي باشد.

مرتبه ي هفتم: پاك كردن عمل از نيت رسيدن به لذات جمال الهي كه همان جنت لقاء است. جنت لقاء از مهم ترين اهداف اهل معرفت است و بسياري از انسان ها از آن محروم مي باشند؛ اما باز هم مقصد نهايي اولياي كامل الهي نيست.

مرتبه ي هشتم: پاك كردن عمل از خوف نرسيدن به جنت لقاء: خوف از نرسيدن به جنت لقاء هم منتهاي مقامات اولياي كامل الهي نيست و از مقامات معمولي آن ها است. اين كه در ادعيه ي ائمه ي هدي عليهم السلام به اين مرتبه اشاره شده [2] به اين معنا نيست كه مقامات آن ها منحصر به اين مرتبه است. پاك كردن عمل از دو مرتبه ي هفتم و هشتم نيز در نزد اهل الله لازم و عملي با آن دو نيت ناقص است. كمال اخلاص هم در عملي است كه حتي از نيت هفتم و هشتم نيز تهي باشد.