يكي از مهم ترين آداب نيت، اخلاص است كه در همه ي عبادات جايگاه ويژه اي دارد. حقيقت اخلاص آن است كه در تمام اعمال ظاهري و باطني، كسي غير از خدا را در نظر نگرفته و عمل را فقط براي خدا انجام دهيم. كمال اخلاص هم ترك كردن غير خدا را به طور كلي و پا نهادن بر منيت ها و زدودن تعلق به غير خدا است. خداوند مي فرمايد: «آگاه باشيد كه دين خالص فقط براي خدا است». [1] اگر طمعي نفساني يا شيطاني در دين باشد، آن دين خالص نبوده و خداوند آن را براي خويش نمي پسندد.

خداوند مي فرمايد: «آنها دستور نداشتند؛ جز اين كه خداي يگانه را مخلصانه و حق گرايانه عبادت كنند». [2] .

رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم نيز فرمود: «براي هر كسي همان چيزي است كه نيت كرده؛ پس هر كس مقصدش خدا و رسول او باشد، هجرتش به سوي خدا و رسول او است. كسي هم كه هجرت او براي رسيدن به دنيا يا ازدواج با زني باشد، هجرتش به سوي همان چيز است». [3] .

خداوند مي فرمايد: «هر كه از خانه اش براي هجرت به سوي خدا و رسول او خارج شود و آن گاه مرگ او را دريابد، قطعا پاداش او برعهده ي خدا است». [4] .



[ صفحه 105]



ممكن است مصداق اين آيه ي شريفه همه ي مراتب اخلاص باشد؛ يكي هجرت ظاهري كه با جسم و از مكاني به مكان ديگر انجام مي پذيرد. اين هجرت اگر براي خدا و رسول او نبوده و براي مقاصد نفساني باشد، هجرت به سوي خدا و رسولش نيست؛ ديگري هجرت معنوي و مسافرت باطني كه آغاز و مبدأ آن خانه ي تاريك نفس و مقصد و منتهاي آن، خدا و رسول او است. [5] .

در اين صورت معناي آيه اين چنين مي شود: كسي كه از خانه ي نفس خويش خارج شده و بدون طمع نفساني مهاجرتي معنوي به سوي خدا كند، جزا و پاداش او با خدا است.

اگر سالك در سلوك الي الله به دنبال بهره اي براي نفس خويش باشد، سلوكش به سوي خدا نخواهد بود؛ بلكه در خانه ي نفس خويش از جايي به جاي ديگر منتقل شده است. ناگفته نماند كه اگر هدف سلوك، رسيدن به مقامات هم باشد، باز اين سلوك از اخلاص حقيقي تهي مي باشد؛ البته سفري كه ابتدا تا انتهايش خالص براي خدا بوده و حتي كمالات نفساني هم هدف آن نباشد، جز در اولياي كامل الهي پيدا نمي شود. نشانه ي اين نوع سفر آن است كه شيطان در آن راهي نداشته و قدرت تصرف ندارد. خداوند از قول شيطان پليد مي فرمايد: «پس به عزت تو قسم همه ي آن ها؛ مگر بندگان مخلص تو را گمراه خواهم كرد». [6] در اين آيه اخلاص به خود عبد نسبت داده شد؛ نه به عمل او كه خود مقامي بالاتر از اخلاص در عمل است.