سالك بايد عبادت را با نشاط روحي به جا آورده، در هنگام عبادت از كسالت دوري كند. نشاط در عبادت موجب خواهد شد كه برخي از اسرار عبادت براي شخص عابد كشف گردد.

با توجه به اهميت نشاط، سالك بايد زماني را براي عبادت انتخاب كند كه نفس داراي نشاط عبادت بوده و خسته نباشد. اگر نفس را در اوقات كسالت وادار به عبادت كنيم، آثار بدي را در پي خواهد داشت. از جمله ي اين آثار آن است كه نفس، آرام آرام از عبادت منضجر و فراري مي شود. علاوه بر آن ممكن است انسان به كلي از ذكر خداوند منصرف گردد. عبادتي كه همراه با كسالت باشد، نورانيتي براي دل به ارمغان نياورده، بر روي باطن تأثيري نخواهد گذاشت.

يكي از اسرار و نتايج عبادت آن است كه جسم تحت فرمان و اراده ي نفس قرار گرفته و تسليم دل گردد. در اين هنگام است كه زمام مملكت وجود از دست شيطان و نفس اماره رها شده و نفس انسان رو به سرزمين ايمان نهاده، از آن جا به تسليم و از تسليم به رضا و از رضا رو به سوي فنا مي نهد. در اين حال، نفس شمه اي از اسرار عبادات را درك مي كند.

اين نتايج همه در پي عبادتي مي آيد كه با نشاط همراه باشد. پزشكان معتقدند



[ صفحه 20]



اگر غذا با ميل و رغبت خورده شود، زودتر هضم مي شود. درباره ي غذاي روح نيز چنين است كه اگر روح آن را با اشتياق انجام دهد، آثار آن بر روي قلب زودتر ظاهر مي شود.

خداوند در قرآن كريم نيز به اين ادب اشاره كرده؛ آن جا كه در تكذيب كفار و منافقين مي فرمايد: «جز با كسالت نماز نمي گزارند و جز به كراهت انفاق نمي كنند». [1] .

در آيه اي ديگر نيز آمده: «در حال مستي به نماز نزديك نشويد». [2] در حديثي حالت مستي به كسالت تفسير شده است.

در روايات هم به بحث نشاط در عبادت پرداخته شده كه در اين جا به سه حديث بسنده مي كنيم.

امام صادق عليه السلام فرمود: «خود را به اكراه و زور به عبادت وادار نسازيد». [3] .

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرمود: «اي علي! اين دين متين و استوار است، با رفق و مدارا در آن گام نه و پرستش پروردگارت را مبغوض خود مكن». [4] .

امام حسن عسكري عليه السلام، فرمود: «هنگامي كه قلوب نشاط و بهجت دارند، به آن ها امانت بسپاريد و وقتي گريزانند، آن ها را واگذاريد». [5] مفهوم اين حديث فقط درباره ي عبادت نيست؛ بلكه دستور جامعي است؛ مثلا درباره ي كسب علم نيز هست؛ يعني در كسب علوم نبايد با كراهت و تنفر وارد شد.



[ صفحه 21]