هنگامي كه آب نباشد و يا مانعي از به كار بردن آن باشد، امر به تيمم شده و نمازگزار بايد دست ها را به خاك بزند و آن را به پيشاني و پشت دست ها بكشد.

اعضاي رئيسه ي بدن كه مقرر بود شسته شوند، حال كه شستن آنها ممكن نيست به خاك زده شوند و اثر خاك به آنها برسد، تا نخوت و تكبر از ريشه و بن كنده شود و با كشيدن دست هاي خاك آلود به پيشاني خود از قلب خود خطور دهد كه: هرگاه نتواني قلب را از همه ي صفات نكوهيده تطهير نموده، به همه ي صفات برجسته ي انساني آراسته نمايي، حداقل اين است كه بايد آن را در حد شكستني و خواري نگهداشت و تازيانه هاي ذلت و خواري را بر سر و صورتش فرود آورد، تا شايد خداي رحيم و مولاي كريم با نظر رحمتش به او بنگرد و بر حال شكسته اش رحم آورد و از انوار كبريايي حق تعالي بر او بتابد و از نسيم هاي رحمتش به افق زندگي اش بوزد كه در احاديث قدسي آمده است: «أنا عند المنكسرة قلوبهم؛ من در نزد دل هاي شكسته ام». [1] .

پرسش: بسياري مي پرسند دست زدن به روي خاك و به پيشاني و پشت دست ها كشيدن چه فايده اي دارد؟ به خصوص اين كه مي دانيم بسياري از خاك ها آلوده و ناقل ميكروب ها هستند؟

پاسخ: اولا: چيزي كه بر آن تيمم مي شود بايد پاك و پاكيزه باشد چنان كه قرآن كريم مي فرمايد:



[ صفحه 154]



(فتيمموا صعيدا طيبا)؛ [2] .

بر روي صعيد (زمين يا خاك) طيب تيمم كنيد.

مسأله: مستحب است بر جاهاي بلند از زمين تيمم شود؛ زيرا آلوده شدن به نجاست در آن قسمت ها كمتر است. [3] .

مسأله: تيمم كردن بر زمين شوره زار هر گاه نمك روي آن را نگرفته باشد مكروه است و گرنه جايز نيست و هم چنين تيمم كردن به ريگ و شن، جاهاي گود زمين، خاكي كه روي آن راه رفته اند و خاك جاده ها مكروه است. [4] .

ثانيا: امروزه ثابت شده كه خاك با داشتن باكتري هاي فراوان مي تواند آلودگي ها را از بين ببرد، اين باكتري ها كه كار آنها تجزيه كردن مواد آلي و از بين بردن انواع عفونت هاست معمولا در سطح زمين و اعماق كم كه از هوا و نور آفتاب بهتر مي توانند استفاده كنند فراوانند، به همين دليل هنگامي كه لاشه هاي حيوانات و يا بدن انسان پس از مردن زير خاك دفن شود و هم چنين مواد آلوده ي گوناگوني كه روي زمين ها مي باشد در مدت نسبتا كوتاهي تجزيه شده و بر اثر حمله ي باكتري ها كانون عفونت از هم متلاشي مي گردد، مسلم است اگر اين خاصيت در خاك نبود كره ي زمين در مدت كوتاهي مبدل به يك كانون عفونت مي شد، اصولا خاك خاصيتي شبيه مواد «آنتي بيوتيك» دارد و



[ صفحه 155]



تأثير آن در كشتن ميكروب ها فوق العاده زياد است؛ بنابراين خاك پاك نه تنها آلوده نيست بلكه از بين برنده ي آلودگي هاست و مي تواند از اين نظر تا حدودي جانشين آب شود با اين تفاوت كه آب حلال است؛ يعني ميكروب ها را حل كرده و با خود مي برد ولي خاك ميكروب كش است.

قابل توجه اين كه تعبير به «صعيد» از ماده «صعود» گرفته شده و اشاره به اين است كه بهتر است خاك هاي سطح زمين براي اين كار انتخاب شود، همان خاك هايي كه در معرض تابش آفتاب و مملو از هوا و باكتري هاي ميكروب كش است.

ثالثا: تيمم يكي از عبادات است و روح عبادت به معناي واقعي كلمه در آن منعكس مي باشد، زيرا انسان پيشاني خود را كه شريف ترين عضو بدن اوست با دستي كه بر خاك زده لمس مي كند تا فروتني و تواضع خود را در پيشگاه خداوند آشكار سازد؛ يعني پيشاني من و هم چنين دست هاي من در برابر تو تا آخرين حد، خاضع و متواضعند.

رابعا: همان گونه كه حدث ها در ايجاد ظلمت در انسان متفاوتند و به حدث اكبر و اصغر تقسيم مي شوند، چيزهايي كه آن ظلمت را برطرف مي سازند متفاوت مي باشند يعني ايجاد نورانيت غسل از وضو بيشتر است و ايجاد نورانيت وضو از تيمم بيشتر است؛ ولي در عين حال تيمم ايجاد نورانيت در وجود انسان خواهد كرد. [5] .



[ صفحه 156]