دو سجده اي كه در هر ركعت انجام مي شوند، واجباتي دارند كه در زير بيان مي شود:

اول: گذاردن هفت موضع بر زمين و آنها عبارتند از: 1. پيشاني 2 و 3. دو كف دست 4 و 5. دو سر زانو 6 و 7. دو سرانگشت بزرگ پاها. [1] .

مسأله: واجب نيست همه ي پيشاني به زمين برسد، بلكه همين كه گفته شود روي پيشاني سجده كرد، كفايت مي كند، و به مقدار مساحت درهم [2] به فتواي همه ي فقها كافي است ولي حضرت امام قدس سره فرموده اند: به مقدار سرانگشت، تحقق پيدا مي كند، و احتياط آن است كه به مقدار يك درهم باشد، هم چنان احتياط آن است اين مقدار از پيشاني كه به زمين مي خورد از يك قسمت باشد نه چند نقطه ي پراكنده، هر چند بنابر اقوي، فرقي ندارد؛ بنابراين، سجده بر دانه هاي تسبيح، در صورتي كه آنچه پيشاني به آن مي رسد به مقدار سرانگشت باشد، جايز است؛ ولي بعضي از فقها فرموده اند: مشكل است كفايت نمايد. [3] .



[ صفحه 81]



مسأله: اگر پيشاني بي اختيار از جاي سجده بلند شود، چنانچه ممكن باشد بايد نگذارد دوباره به جاي سجده برسد، و اين يك سجده حساب مي شود، چه ذكر سجده را گفته باشد يا نه و اگر نتواند سر را نگهدارد و بي اختيار دوباره به جاي سجده برسد، روي هم يك سجده حساب مي شود و اگر ذكر نگفته باشد بايد بگويد. [4] .

مسأله: در سجده بنابر احتياط واجب بايد سر دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد، و اگر انگشت هاي ديگر پا، يا روي پا را به زمين بگذارد، يا به واسطه ي بلند بودن ناخن، سر شست به زمين نرسد نمازش باطل است؛ ولي بعضي از فقها گذاشتن ظاهر يا باطن آنها را كافي دانسته اند. [5] .

مسأله: بنابر احتياط واجب بايد در حال سجده سنگيني بدن را بر روي هفت عضو بيندازد و مجرد گذاردن هفت عضو بر زمين كافي نيست؛ ولي تساوي هم لزومي ندارد. [6] .

دوم: ذكر سجده

مسأله: در سجده هر ذكري بگويد كافي است؛ ولي احتياط واجب آن است كه مقدار ذكر از سه مرتبه «سبحان الله» يا يك مرتبه «سبحان ربي الأعلي و بحمده» كمتر نباشد و مستحب است «سبحان ربي الأعلي و بحمده» را



[ صفحه 82]



سه يا پنج يا هفت مرتبه بگويد. [7] .

سوم: طمأنينه (آرامش بدن) در حال گفتن ذكر سجده.

مسأله: در سجود بايد به مقدار ذكر واجب، بدن آرام باشد و موقع گفتن ذكر مستحب هم، اگر آن را به قصد ذكري كه براي سجده دستور داده اند بگويد، آرام بودن بدن لازم است؛ ولي بعضي از فقها فرموده اند: در موقع گفتن ذكر مستحب آرام بودن بدن بهتر است. [8] .

چهارم: هنگام گفتن ذكر سجده تمام هفت عضو در جاي خودشان باشند.

مسأله: اگر موقعي كه ذكر سجده را مي گويد، يكي از هفت عضو را عمدا از زمين بردارد، نماز باطل مي شود؛ ولي موقعي كه مشغول گفتن ذكر نيست، اگر غير پيشاني جاهاي ديگر بدن را از زمين بردارد و دوباره بگذارد اشكال ندارد. [9] .

پنجم: نشستن پس از سجده.

پس از سجده ي اول بايد شخص نمازگزار بنشيند و اگر عمدا بدون نشستن به سجده ي دوم برگردد نمازش باطل است. [10] .

ششم: طمأنينه (آرامش بدن) در حال نشستن بعد از سجده ي اول.

مسأله: بعد از تمام شدن ذكر سجده ي اول بايد بنشيند تا بدن آرام گيرد و دوباره به سجده رود. [11] .



[ صفحه 83]



مسأله: در ركعت اول و ركعت سوم [نماز چهار ركعتي] كه تشهد ندارد، مثل ركعت سوم نماز ظهر و عصر و عشا، بعضي از فقها فرموده اند: بنابر احتياط واجب بايد بعد از سجده ي دوم قدري بي حركت بنشيند و بعد برخيزد؛ ولي بعضي از فقها فرموده اند: بهتر است لحظه اي بنشيند [و اين عمل را جِلسه ي استراحت مي گويند]. [12] .

هفتم: مساوي بودن محل سجده و جاي زانوها و سرانگشت شست پاها مگر به اندازه ي چهار انگشت بسته.

مسأله: جاي پيشاني نمازگزار بايد از جاي زانوهايش پست تر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد، بلكه احتياط واجب آن است كه جاي پيشاني او از جاي انگشتانش پست تر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد. [13] .

مسأله: در زمين سراشيب كه سراشيبي آن درست معلوم نيست احتياط واجب آن است كه جاي پيشاني نمازگزار از جاي انگشت هاي پا و سر زانوهاي او بيش از چهار انگشت بسته بلندتر نباشد. [14] .

هشتم: پاك بودن جايي كه پيشاني را بر آن مي گذارد.

مسأله: مهر يا چيز ديگري كه بر آن سجده مي كند، بايد پاك باشد؛ ولي اگر مثلا مهر را روي فرش نجس بگذارد، يا يك طرف مهر نجس باشد و پيشاني را به طرف پاك آن بگذارد اشكال ندارد. [15] .



[ صفحه 84]



نهم: بين چيزي كه به آن سجده مي كند و بين پيشاني چيزي حايل و مانع نباشد.

مسأله: بايد بين پيشاني و آنچه بر آن سجده مي كند چيزي نباشد پس اگر مهر به قدري چرك باشد كه پيشاني به خود مهر نرسد [و يا موي سر مرد و يا چادر و مقنعه ي زن فاصله شود و به اندازه ي واجب، پيشاني به مهر نرسيده باشد] سجده باطل است؛ ولي اگر مثلا رنگ مهر تغيير كرده باشد اشكال ندارد. [16] .

دهم: ذكر سجده را به عربي صحيح بخواند. [17] .

يازدهم: ترتيب و موالات را نسبت به ذكر سجده رعايت كند. [18] .

دوازدهم: بر چيزي سجده كند كه سجده بر آن صحيح است. [19] .