نماز كه پايان يافت، خوب است انسان به دعا و نيايش و امور ديگري بپردازد كه مكمّل نماز است، و فوراً برنخيزد و نماز را رها نكند. اين برنامه هاي مستحبي پس از نماز را «تعقيبات» مي گويند.

در كتاب هاي دعا، براي هر نمازي دعاها و تعقيب هاي خاصّي بيان شده، و نيز تعقيباتي كه ميان همه ي نمازها مشترك است؛ [1] خواندن قرآن پس از نماز، استغفار كردن، صلوات فرستادن، دعاهاي مختلف خواندن، از خدا حاجت طلبيدن، تسبيحات حضرت زهرا(س)، سجده شكر و نظائر آن، جزء تعقيبات نماز به حساب مي آيد كه فراوان به آنها سفارش شده است، تسبيحات حضرت زهرا(س) آن است كه پس از هر



[ صفحه 59]



نماز، 34 مرتبه «الله اكبر»، 33 مرتبه «الحمدلله»، 33 مرتبه «سبحان الله» گفته شود. اين ذكر را، كه ثواب بسيار دارد، رسول خدا(ص) به دختر گرامي اش حضرت فاطمه(س) ياد داد و از اين جهت به تسبيحات حضرت زهرا مشهور است.

كسيكه شيفته نماز و دوستدار خداست، پس از نماز، اين رابطه را فوراً قطع نمي كند و همچنان به دعا و مناجات مي پردازد.

«سجده شكر» يكي ديگر از اين تعقيبات است. سر بر سجده نهادن، «الحمدلله» و «شُكراًلله» گفتن، «العفو» گفتن، «يارب يارب» گفتن، از خدا مغفرت خواستن، از نعمت هايش سپاسگزاري كردن. اين ها ادب و معرفت نمازگزار را نشان مي دهد.

البته سجده ي شكر، يك نمونه از سپاس نعمت هاست، وگرنه به اشكال مختلف مي توان سپاسگزار نعمت هاي خدا بود، مثلاً دوري از گناه، از بهترين نمونه هاي شكرگزاري است.



[ صفحه 60]