تكبير قبل از ركوع: ادب آن، آن است كه مقام عظمت و جلال حق و عزت و سلطنت ربوبيت را در نظر آرد و مقام ضعف و عجز و فقر و ذلت عبوديت را نصب العين خود قرار دهد؛ در اين حال، به مقدار معرفتش به عز ربوبيت و ذل عبوديت، تكبير حق تعالي را توصيف كند.

چون عبد سالك خواهد وارد منزل خطرناك ركوع شود، بايد خود را مهياي آن مقام كند؛ و با دست خود توصيف و تعظيم و عبادت و سلوك خود را پشت سر اندازد و دست ها را تا حذاي [1] گوش بلند كند و كف هاي خالي خود را رو به قبله كند و صفر اليد و تهي دست با قلب پر از خوف و رجاء - خوف از تقصير و قصور به قيام به مقام عبوديت و رجاء واثق به مقام مقدس حق كه او را تشريف داده و به چنين مقاماتي كه از خلص اولياء و كمل احباء است بار داده - وارد منزل ركوع شود.

انحناء ركوعي: بدان كه عمده ي احوال صلوة سه حال است، كه ساير اعمال و افعال، مقدمات و مهيئات آنها است: اول قيام؛ و دوم ركوع؛ و سوم سجود.

چون صلوة، معراج كمالي مؤمن و مقرب اهل تقوي است، متقوم به دو امر است كه يكي مقدمه ي ديگر است:

اول: ترك خودبيني و خودخواهي؛ كه آن، حقيقت و باطن تقوي است.

دوم: خداخواهي و حق طلبي؛ كه آن، حقيقت معراج و قرب است. و لهذا در روايات شريفه است كه «الصلوة قربان كل تقي». [2] چنانچه قرآن شريف نيز نور هدايت است ولي براي متقين: (ذلك الكتاب لا ريب فيه هدي للمتقين). [3] .



[ صفحه 91]



بالجمله، در اين سه مقام كه مقام قيام و ركوع و سجود است، اين دو مقام به تدريج حاصل شود. پس، در حال «قيام» ترك خودبيني است به حسب مقام فاعليت؛ و رؤيت فاعليت حق و قيوميت حق مطلق است. و در «ركوع» ترك خودبيني است به حسب مقام صفات و اسماء؛ و رؤيت مقام اسماء و صفات حق است. و در «سجود» ترك خودبيني است مطلقا و خداخواهي و خداطلبي است مطلقا. و جميع منازل سالكين از شئون اين مقامات ثلاثه است؛ چنانچه بر اهل بصيرت و اصحاب عرفان و سلوك واضح است.