و ديگر از آداب قلبيه ي نماز و ساير عبادات كه موجب نتايج نيكويي است، بلكه باعث فتح بعضي از ابواب و كشف بعضي از اسرار عبادت است، آن است كه سالك، جديت كند كه عبادت را از روي نشاط و بهجت قلب و فرح و انبساط خاطر به جا آورد و از كسالت و ادبار نفس در وقت عبادت، احتراز شديد كند. پس وقتي را كه براي عبادت انتخاب مي كند وقتي باشد كه نفس را به عبادت اقبال است و داراي نشاط و تازگي است و خستگي و فتور ندارد؛ زيرا كه اگر نفس را در اوقات كسالت و خستگي وادار به عبادت كند ممكن است آثار بدي به آن مترتب شود كه از جمله ي آنها آن است كه انسان از عبادت منضجر شود و تكلف و تعسف آن زياد گردد و كم كم باعث تنفر طباع نفوس شود.

و اين علاوه بر آن كه ممكن است انسان را به كلي از ذكر حق منصرف



[ صفحه 25]



كند و روح را از مقام عبوديت كه منشأ همه ي سعادات است برنجاند، از چنين عبادتي نورانيت قلبيه حاصل نگردد و باطن نفس از آن منفعل نگردد و صورت عبوديت، صورت باطن قلب نشود.

[بايد] عبادات از روي نشاط و بهجت به جا آورده شود و از تكلف و تعسف و كسالت به كلي احتراز شود تا حال محبت و عشق به ذكر حق و مقام عبوديت رخ دهد و انس و تمكن حاصل آيد. و انس به حق و ذكر او از اعظم مهماتي است كه اهل معرفت را به آن عنايت شديد است و اصحاب سير و سلوك براي آن تنافس [1] كنند. چنانچه اطبا را عقيده آن است كه اگر غذا را از روي سرور و بهجت ميل كنند زودتر هضم شود، همين طور طب روحاني اقتضا مي كند كه اگر انسان غذاهاي روحاني را از روي بهجت و اشتياق تناول كند و از كسالت و تكلف احتراز كند، آثار آن در قلب زودتر واقع شود و باطن قلب با آن زودتر تصفيه شود.

عن ابي عبدالله عليه السلام قال: «لا تكرهوا الي أنفسكم العبادة». [2] .

و عن ابي عبدالله عليه السلام قال: قال رسول الله صلي الله عليه و آله:

«يا علي، ان هذا الدين متين؛ فاوغل فيه برفق و لا تبغض الي نفسك عبادة ربك.» [3] .

و در حديث است از حضرت عسكري عليه السلام:

«اذا نشطت القلوب فاودعوها، و اذا نفرت فودعوها». [4] .



[ صفحه 26]