فضيلت تعقيب نماز، برخي تعقيبات مأثوره، آداب تعقيبات خصوصاً هنگام صبح، ادعيه ي خاص هر روز


و آن يكي از مستحبات مؤكده است و ترك آن نيز مكروه است و در نماز صبح و عصر تأكيدش بيشتر است. و تعقيبات مأثوره بسيار است؛ از آن جمله تكبيرات ثلاثه ي اختتاميه است.

و مشايخ عظام مواظبت دارند كه مثل تكبيرات افتتاحيه، در هر تكبيري دست را تا حذاي گوش بلند كنند و باطن كف را به حذاي قبله مبسوط كنند. و اثبات آن مشكل است؛ گرچه ممكن است از بعضي روايات استفاده ي سه مرتبه رفع يد را نمود. و شايد دست را بلند نمودن و سه مرتبه تكبير گفتن و بعد دعاي لا اله الا الله وحده وحده... [1] الخ را خواندن كفايت كند. و اگر رفع يد به آن طور كه مشايخ مواظبند مستحب باشد، تمكين همان اسرار است كه مذكور گرديد. و شايد اشاره به طرد صلوة و عبادات خود باشد كه مبادا عجب و خودبيني در قلب راه يابد.

و تكبيرات ثلاثه شايد اشاره باشد به تكبير از توحيدات ثلاثه كه مقوم روح تمام صلوة است. پس ادب قلبي اين تكبيرات آن است كه در هر رفع يدي طرد توحيدي از توحيدات ثلاثه را كند، و تكبير و تنزيه حق جل و علا را از توصيفات و توحيدات خود كند و عجز و ذلت و قصور و تقصير خويش را در محضر مقدس حق جل وعلا عرضه دارد. و ما در رساله ي سرالصلوة اسرار روحيه ي اين تكبيرات و رفع يد را به طور لطيفي، كه مذكور در آن رساله است، ذكر نموديم. و آن از الطاف حق تعالي است به اين مسكين. و له الشكر و الحمد.

و از جمله ي تعقيبات شريفه، تسبيحات صديقه ي طاهره سلام الله عليها



[ صفحه 378]



است كه رسول خدا صلي الله عليه و آله به آن معظمه تعليم فرمود. و آن افضل تعقيبات است. در حديث است كه اگر چيزي افضل از آن بود، رسول خدا صلي الله عليه و آله آن را به فاطمه عليهاالسلام عطا مي فرمود. [2] و از حضرت صادق مروي است كه اين تسبيحات در هر روز در تعقيب هر نمازي پيش من محبوبتر است از هزار ركعت نماز در هر روز. [3] و معروف پيش اصحاب در ترتيب آن آن است كه «تكبير» سي و چهار مرتبه، و «تحميد» سي و سه مرتبه، و «تسبيح» سي و سه مرتبه؛ به همين ترتيب. و بعيد نيست كه اين افضل باشد نه متعين؛ بلكه در تقديم و تأخير «تحميد» و «تسبيح» انسان مخير باشد؛ بلكه شايد در تأخير «تكبير» و تقديم «تسبيح» نيز مخير باشد. ولي افضل و احوط همان ترتيب مشهور است.

و آداب قلبيه ي آن آن است كه در «تسبيحات اربعه» مذكور شد. و زايد بر آن، آن كه چون اين اذكار شريفه بعد از نماز وارد شده است، و تسبيح آن، تكبير و تنزيه از قيام به حق عبوديت است، و نيز تنزيه و تكبير از لياقت عبادت است براي محضر مقدس او، و نيز تنزيه و تكبير از معرفت است كه غايت عبادت است، پس عبد سالك بايد در تعقيب نماز قدري تفكر كند در نقص خود و عبادت خويش و غفلتهاي در حال حضور، كه خود گناهي است در مذهب عشق و محبت؛ و حرمان خود را از حظوظ حضور و محضر مقدس حق جل جلاله به نظر آورد؛ و در تعقيبات، كه خود فتح باب ديگري است از رحمت حق تبارك و تعالي، به اندازه ي ميسور جبران كند، و اين اذكار شريفه را به قلب برساند و دل را به آنها زنده كند؛ شايد خاتمه اش به حسن و سعادت مختوم شود. و در «تحميد» تسبيحات صديقه عليها الصلوة و السلام اثبات اين محمدت را كه قيام به عبوديت است نيز براي هويت الهيه كند، و از توفيق و



[ صفحه 379]



تأييد و حول و قوه ي آن ذات مقدس بداند و بشمارد. و حقايق اين امور را به سر قلب برساند و سر اين لطايف را به ذائقه ي دل بچشاند تا قلب به ذكر حق زنده شود و دل حيوة جاويد به حق پيدا كند.

و چون صبح افتتاح اشتغال به كثرات و ورود در دنيا است و با مخاطره ي اشتغال به خلق و غفلت از حق انسان مواجه است، خوب است انسان سالك بيدار در اين موقع باريك براي ورود در اين ظلمتكده ي تاريك به حق تعالي متوسل شود و به حضرتش منقطع گردد. و چون خود را در آن محضر شريف آبرومند نمي بيند، به اولياء امر و خفراي زمان و شفعاء انس و جان، يعني رسول ختمي صلي الله عليه و آله و سلم و ائمه ي معصومين عليهم السلام، متوسل گردد و آن ذوات شريفه را شفيع و واسطه قرار دهد. و چون براي هر روزي خفير و مجيري است، پس روز شنبه به وجود مبارك رسول خدا صلي الله عليه و آله، و روز يكشنبه به حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام، و روز دوشنبه به امامان همامان سبطان عليهماالسلام، و روز سه شنبه به حضرات سجاد و باقر و صادق عليهم السلام، و روز چهارشنبه به حضرات كاظم و رضا و تقي و نقي عليهم السلام، و روز پنجشنبه به حضرت عسكري عليه السلام، و روز جمعه به ولي امر عجل الله فرجه الشريف، متعلق است، [4] مناسب آن است كه در تعقيب نماز صبح براي ورود در اين بحر مهلك ظلماني و دامگاه مهيب شيطاني، متوسل به خفراي آن روز شود؛ و با شفاعت آنها، كه مقربان بارگاه قدس و محرمان سراپرده ي انسند، از حق تعالي رفع شر شيطان و نفس اماره ي بالسوء را طلب كند، و در اتمام و قبول عبادات ناقصه و مناسك غير لايقه، آن بزرگان را واسطه قرار دهد. البته حق تعالي شأنه چنانچه محمد صلي الله عليه و آله و دودمان او را وسايط هدايت و راه نماهاي ما مقرر فرموده و به بركات آنها امت را از ضلالت و جهل نجات مرحمت فرموده، به وسيله و شفاعت آنها قصور ما را ترميم و نقص ما را تتميم فرمايد و اطاعات و عبادات



[ صفحه 380]



ناقابل ما را قبول مي فرمايد. انه ولي الفضل و الانعام. و تعقيبات مأثوره در كتب أدعيه مذكور، و هر كس مناسب با حال خود انتخابي كند و اين سفر شريف را به خير و سعادت به اتمام رساند.


پاورقي

[1] وسائل الشيعة، ج 4، ص 1030، «كتاب الصلوة»، «ابواب التعقيب»، باب 14، حديث 2.

[2] فروع كافي، ج 3، ص 343، «كتاب الصلوة»، «باب التعقيب بعد الصلوة و الدعاء»، حديث 14.

[3] بحارالانوار، ج 83، ص 332. از ثواب الاعمال، ص 149. وسائل الشيعة، ج 4، ص 1024، «كتاب الصلوة»، «ابواب التعقيب»، باب 9، حديث 2.

[4] بحارالانوار، ج 24، ص 239. از الخصال، ج 2، ص 394، باب 7.


بازگشت