در تفاسير متداوله كه ديديم، يا از آنها نقل شده، «دين» را به معناي جزا و حساب دانسته اند. و در كتب لغت نيز به اين معني ذكر شده، و به قول شعراء عرب استشهاد شده مثل قول شاعر: و اعلم بانك ما تدين تدان. [1] و قول منسوب به شهل بن ربيعة: و لم يبق سوي العدوان، دناهم كما دانوا. [2] و



[ صفحه 276]



گفته اند «ديان»، كه از اسماء الهيه است، نيز به همين معني است. و شايد مراد از «دين» شريعت حقه باشد. و چون در روز قيامت آثار دين ظاهر گردد و حقايق دينيه از پرده بيرون افتد، از اين جهت آن روز را «روز دين» بايد گفت؛ چنانچه امروز «روز دنيا» است، زيرا كه روز ظهور آثار دنيا است و صورت حقيقيه ي دين ظاهر نيست. و اين شبيه قول خداي تعالي است كه مي فرمايد: و ذكرهم بايام الله؛ [3] و آن ايامي است كه حق تعالي به قهر و سلطنت با قومي رفتار كند. و روز قيامت هم «يوم الله» است و هم «يوم الدين» است، زيرا كه روز ظهور سلطنت الهيه و روز بروز حقيقت دين خدا است.