بدان كه مالكيت حق تعالي مثل مالكيت بندگان نيست مملوكات خود را؛ و مثل مالكيت سلاطين نيست مملكت خود را؛ چه كه اين ها اضافاتي است اعتباريه. و اضافه ي حق به خلق از اين قبيل نيست؛ گرچه در نزد علماء فقه اين طور مالكيت براي حق تعالي طولا ثابت است؛ و آن نيز منافات با آن چه در اين نظر ملحوظ و مذكور است ندارد. و از قبيل مالكيت انسان اعضاء و جوارح خود را نيز نيست؛ و از قبيل مالكيت او قواي ظاهريه و باطنيه ي خود را نيز نيست؛ گرچه اين مالكيت نزديكتر است به مالكيت حق تعالي از ساير مالكيتهاي مذكوره در سابق. و از قبيل مالكيت نفس افعال ذاتيه ي خود را



[ صفحه 270]



كه از شئون نفس است، مثل ايجاد صور ذهنيه كه قبض و بسطش تا اندازه اي در تحت اراده ي نفس است، نيز نيست. و از قبيل مالكيت عوالم عقليه مادون خود را نيز نيست؛ گرچه آنها متصرف هم در اين عوالم به اعدام و ايجاد باشند؛ زيرا كه تمام دار تحقق امكاني، كه ذل فقر در ناصيه ي آنها ثبت است، محدود به حدود و مقدر به قدر مي باشند ولو به حد ماهيتي؛ و هر چه محدود به حد باشد، با فعل خود به قدر محدوديتش بينونت عزلي دارد و احاطه ي قيومي حقاني ندارد؛ پس، تمام اشياء به حسب مرتبه ي ذات خود با منفعلات خود متباين و متقابل مي باشند، و به همين جهت احاطه ي ذاتيه قيوميه ندارند.

و اما مالكيت حق تعالي كه به اضافه ي اشراقيه و احاطه ي قيوميه است، مالكيت ذاتيه ي حقيقيه ي حقه است كه به هيچ وجه شائبه ي تباين عزلي در ذات و صفاتش با موجودي از موجودات نيست. و مالكيت آن ذات مقدس به همه عوالم علي السواء [است]، بدون آن كه با موجودي از موجودات به هيچ وجه تفاوت كند يا به عوالم غيب و مجردات محيطتر و نزديكتر باشد از عوالم ديگر؛ چه كه آن مستلزم محدوديت و بينونت عزلي شود و ملازم با افتقار و امكان شود، تعالي الله عن ذلك علوا كبيرا. چنانچه اشاره به اين معني ممكن است باشد قول خداي تعالي: نحن اقرب اليه منكم [1] و نحن اقرب اليه من حبل الوريد. [2] والله نور السموات و الارض. [3] و هو الذي في السماء اله و في الارض اله. [4] و له ملك السموات و الارض. [5] و قول رسول خدا از قرار منقول: لو دليتم بحبل الي الارضين السفلي، لهبطتم علي الله. [6] و قول حضرت صادق در روايت كافي: فلا يخلو منه مكان، و لا يشتغل به مكان، و لا



[ صفحه 271]



يكون الي مكان اقرب منه الي مكان. [7] و قول حضرت امام علي نقي عليه السلام: و اعلم، انه اذا كان في السماء الدنيا فهو كما هو علي العرش. و الاشياء كلها له سواء علما و قدرة و ملكا و احاطة. [8] .