و اين كه ذكر شد، در افعال جزئيه و نظر به مراتب وجود است؛ و الا به حسب فعل مطلق از براي فعل حق تعالي غايتي جز ذات مقدسش نيست



[ صفحه 263]



چنانچه در محال خود مبرهن است. و نظر به افعال جزئيه نيز چون كنيم، غايت خلقت انسان عالم غيب مطلق است؛ چنانچه در قدسيات وارد است: يابن آدم خلقت الاشياء لاجلك، و خلقتك لاجلي. [1] و در قرآن شريف خطاب به موسي بن عمران علي نبينا و آله و عليه السلام فرمايد: و اصطنعتك لنفسي [2] و نيز فرمايد: و انا اخترتك. [3] پس، انسان مخلوق «لاجل الله» و ساخته شده براي ذات مقدس او است؛ و از ميان موجودات او مصطفي و مختار است؛ غايت سيرش وصول به باب الله و فناي في ذات الله و عكوف به فناء الله است؛ و معاد او الي الله و من الله و في الله و بالله است؛ چنانچه در قرآن فرمايد: ان الينا ايابهم. [4] و ديگر موجودات به توسط انسان رجوع به حق كنند، بلكه مرجع و معاد آنها به انسان است؛ چنانچه در زيارت جامعه، كه اظهار شمه اي از مقامات ولايت را فرموده، مي فرمايد: و اياب الخلق اليكم، و حسابهم عليكم. و مي فرمايد: بكم فتح الله، و بكم يختم. [5] و اينكه در آيه ي شريفه حق مي فرمايد: ان الينا ايابهم ثم ان علينا حسابهم. [6] و در زيارت جامعه مي فرمايد: و اياب الخلق اليكم و حسابهم عليكم سري از اسرار توحيد، و اشاره به آن است كه رجوع به انسان الكامل رجوع الي الله است؛ زيرا كه انسان كامل فاني مطلق و باقي به بقاء الله است و از خود تعين و انيت و انانيتي ندارد، بلكه خود از اسماء حسني و اسم اعظم است؛ چنانچه اشاره به اين معني در قرآن و احاديث شريفه بسيار است.