بدان كه كلمه ي شريفه ي الحمد لله به حسب بياني كه مذكور شد، از كلمات جامعه اي است كه اگر كسي به لطايف و حقايق آن حق را به آن تحميد كند، حق حمد را آن قدر كه درخور طاقت بشريت است بجا آورده. و لهذا در روايات شريفه اشاره به اين معني شده است؛ چنانچه در روايت است كه حضرت باقرالعلوم سلام الله عليه از منزلي بيرون آمدند، مركبشان نبود. فرمودند: «اگر مركب پيدا شود حمد حق تعالي كنم به طوري كه حق حمد است.» پس چون مركب پيدا شد، سوار شده و تسويه ي لباس خود فرمودند، گفتند: الحمد لله. [1] و از رسول خدا صلي الله عليه و آله روايت است كه فرموده اند: «لا اله الا الله نصف ميزان است و الحمد لله پر كند ميزان را.» [2] و اين به واسطه ي آن است كه به آن بيان كه نموديم الحمد لله جامع توحيد نيز هست.



[ صفحه 257]



و از رسول خدا صلي الله عليه و آله روايت شده كه «قول بنده كه مي گويد الحمد لله سنگين تر است در ميزانش از هفت آسمان و هفت زمين.» [3] و هم از آن حضرت منقول است كه «اگر خداوند عطا كند جميع دنيا را به بنده اي از بندگانش پس از آن بگويد آن بنده: الحمد لله، آن كه او گفته افضل است از آنچه به او عطا شده.» [4] و هم از آن حضرت روايت شده كه «هيچ چيز محبوبتر پيش خدا نيست از قول قائل الحمد لله؛ و از اين جهت خداوند به آن بر خود ثنا گفته.» [5] و احاديث در اين باب بسيار است.