بالجمله، آنچه در اين سلوك الهي و سير الي الله مانع از سير شود و خار طريق گردد، آن، شيطان يا مظاهر آن مي باشد كه اعمال آنها نيز عمل شيطان است. و آنچه از عوالم غيب و شهود و عوارض حاصله براي نفس و حالات مختلفه ي آن حجاب روي جانان شود، چه از عوالم ملكيه ي دنياويه باشد چون فقر و غنا و صحت و مرض و قدرت و عجز و علم و جهل و آفات و عاهات و غير آن و چه از عوالم غيبيه ي تجرديه و مثاليه باشد چون بهشت و جهنم و علم متعلق به آن حتي علوم عقليه ي برهانيه كه راجع به توحيد و تقديس حق است تمام آنها از دامهاي ابليس است كه انسان را از حق و انس و خلوت با او بازمي دارد و به آنها سرگرم مي كند. حتي سرگرمي به مقامات معنوي و وقوف به مدارج روحاني، كه ظاهرش وقوف در صراط انسانيت و باطنش وقوف در صراط حق است - كه جسر روحاني جهنم فراق و بعد، و منتهي شود به جنت لقاء، و اين جسر مخصوص به يك طائفه ي قليله از اهل معرفت و اصحاب قلوب است - از دامهاي بزرگ ابليس الابالسه است كه بايد از آن پناه به ذات مقدس حق جل شأنه برد.

بالجمله، آنچه تو را از حق بازدارد و از جمال جميل محبوب جل جلاله محجوب كند شيطان تو است، چه در صورت انسان باشد يا جن. و آنچه كه به آن وسيله تو را از اين مقصد و مقصود بازدارند دامهاي شيطاني است، چه از سنخ مقامات و مدارج باشد يا علوم و كمالات يا حرف و صنايع يا عيش و راحت يا رنج و ذلت يا غير اينها. و اينها عبارت از دنياي مذمومه است؛ و به عبارت ديگر، تعلق قلب به غير حق دنياي او است و آن مذموم است و دام شيطان است و استعاذه از آن بايد كرد. و آنچه از رسول خدا صلي الله عليه و آله منقول است كه مي فرمود: اعوذ بوجه الله الكريم، و بكلمات الله التي لا يجاوزهن بر و لا فاجر، من شر ما ينزل من السماء و ما يعرج فيها، و شر ما ينزل من الارض و ما يخرج منها، و من شر فتن الليل و النهار، و من شر طوارق الليل و النهار، الا طارقا يطرق بخير [1] شايد مقصود همين معنا باشد.



[ صفحه 232]



و استعاذه به وجه الله و كلمات الله استغراق در بحر جمال و جلال است. و آنچه انسان را از آن بازدارد، از شرور است و مربوط به عالم شيطان و مكايد آن است. و از آن بايد پناه به وجه الله برد، چه آن از حقايق كامله ي سماويه باشد يا ناقصه ي ارضيه؛ مگر آن كه طارق به خير باشد، كه آن طارق الهي است كه به خير مطلق، كه حق تعالي است، دعوت كند.