اكنون كه مقاصد و مطالب اين صحيفه ي الهيه را دانستي، يك مطلب مهمي را بايد در نظر بگيري كه با توجه به آن راه استفاده از كتاب شريف بر تو



[ صفحه 192]



باز شود و ابواب معارف و حكم بر قلبت مفتوح گردد. و آن، آن است كه به كتاب شريف الهي نظر تعليم داشته باشي و آن را كتاب تعليم و افاده بداني، و خود را موظف به تعلم و استفاده بداني. و مقصود ما از تعليم و تعلم و افاده و استفاده آن نيست كه جهات ادبيت و نحو و صرف را از آن تعليم بگيري، يا حيث فصاحت و بلاغت و نكات بيانيه و بديعيه از آن فراگيري، يا در قصص و حكايات آن به نظر تاريخي و اطلاع بر امم سالفه بنگري؛ هيچ يك از اينها داخل در مقاصد قرآن نيست و از منظور اصلي كتاب الهي به مراحلي دور است.

و اين كه استفاده ي ما از اين كتاب بزرگ بسيار كم است، براي همين است كه يا به آن نظر تعليم و تعلم نداريم - چنانچه غالبا اين طوريم - فقط قرائت قرآن مي كنيم براي ثواب و اجر، و لهذا جز به جهت تجويد آن اعتنائي نداريم. مي خواهيم قرآن را صحيح بخوانيم كه ثواب به ما عنايت شود، و در همين حد واقف مي شويم و به همين امر قناعت مي كنيم؛ و لهذا چهل سال قرآن شريف را مي خوانيم و به هيچ وجه از آن استفاده اي حاصل نشود جز اجر و ثواب قرائت. و يا اگر نظر تعليم وتعلم داشته باشيم، با نكات بديعيه و بيانيه و وجوه اعجاز آن، و قدري بالاتر، جهات تاريخي و سبب نزول آيات، و اوقات نزول، و مكي و مدني بودن آيات و سور، و اختلاف قرائات و اختلاف مفسرين از عامه و خاصه، و ديگر امور عرضيه ي خارج از مقصد كه خود آنها موجب احتجاب از قرآن و غفلت از ذكر الهي است، سر و كار داريم. بلكه مفسرين بزرگ ما نيز عمده ي هم خود را صرف در يكي از اين جهات يا بيشتر كرده و باب تعليمات را به روي مردم مفتوح نكرده اند.