يكي از درجات اخلاص، تصفيه ي عمل است از رؤيت استحقاق ثواب و اجر. و در مقابل آن، شوب آن است به طلب اجر و رؤيت استحقاق مزد و ثواب. و اين از يك مرتبه ي اعجاب به عمل خالي نيست، كه سالك بايد خود را از آن تخليص كند. و اين رؤيت استحقاق از نقصان معرفت به حال خود و حق خالق تعالي شأنه است؛ و اين نيز از شجره ي خبيثه ي شيطانيه است كه به رؤيت خود و عمل خود و انيت و انانيت برگردد. بيچاره انسان تا در حجاب رؤيت اعمال خويش است و آن را از خود مي داند و خود را متصرف در امر مي داند، از اين مرض نجات پيدا نكند و به اين تصفيه و تخليص نائل نگردد. پس، سالك بايد جهد كند و با رياضات قلبيه و سلوك عقلي و عرفاني به قلب بفهماند كه جميع اعمال از موهبات و نعمتهاي الهيه است كه حق تعالي به دست بنده اجرا فرموده. و چون توحيد فعلي در دل سالك جايگزين شد، عمل را از خود نداند، پس طلب ثواب نكند بلكه ثواب را تفضل و نعم را ابتدائي داند.

و در كلمات ائمه ي اطهار عليهم السلام، خصوصا صحيفه ي سجاديه همان صحيفه ي نورانيه ي الهيه كه از سماء عرفان عارف بالله و عقل نوراني سيد ساجدين نازل شده براي خلاص بندگان خدا از سجن طبيعت و فهماندن ادب عبوديت و قيام در خدمت ربوبيت، اين لطيفه ي الهيه بسيار مذكور است؛ چنانچه در

[ صفحه 174]

دعاي سي و دوم عرض كند: فلك الحمد علي ابتدائك بالنعم الجسام و الهامك الشكر علي الاحسان. [1] .

و در جاي ديگر گويد: نعمك ابتداء و احسانك التفضل. [2] .

و در مصباح الشريعة فرمايد: و ادني حد الاخلاص بذل العبد طاقته، ثم لا يجعل لعمله عند الله قدرا فيوجب به علي ربه مكافاة لعمله. [3] .

[1] «... پس ستايش فقط تو راست از آنكه به بخشش نعمتهاي بزرگ ابتدا كردي و سپاسگزاري بر احسانت را (به من) الهام فرمودي.» صحيفه ي سجاديه، دعاي سي و دوم.

[2] اذ جميع احسانك تفضل، و اذ كل نعمك ابتداء صحيفه ي سجاديه، دعاي دوازدهم.

[3] «كمترين ميزان اخلاص اين است كه بنده تمام توان خود را (براي خشنودي خداوند) به كار گيرد و كار خود را نزد خداوند درخور پاداشي نداند كه آن را بر پروردگار خود فرض شمرد.» مصباح الشريعة، «الباب السادس و السبعون، في الاخلاص».