و يك طايفه آنانند كه به كسب علمي پرداختند و اشتغال به تحصيل معارف علما پيدا كردند، ولي از حقايق معارف و مقامات اهل الله به اصطلاحات و الفاظ و به زرق و برق عبارات اكتفا نموده خود و عده اي بيچاره را در رشته ي الفاظ و اصطلاحات به زنجير كشيده و از جميع مقامات قناعت به



[ صفحه 169]



گفتار نموده اند. در اينان يك دسته پيدا شود كه خود خود را مي شناسند، ولي براي ترأس بر يك دسته بيچاره اين اصطلاحات بي مغز را مايه ي كسب معيشت قرار داده اند و با الفاظ فريبنده و اقول جالب توجه صيد قلوب صافيه ي بندگان خدا را مي كنند. اينها شياطيني هستند انسي كه ضررشان از ابليس لعين كمتر نيست بر عباد الله. بيچارگان ندانند كه قلوب بندگان خدا منزلگاه حق است و كسي را حق تصرف در آن نيست. اينها غاصب منزلگاه حقند و مخرب كعبه ي حقيقي هستند؛ بتهايي تراشند و در دل بندگان خدا كه كعبه بلكه بيت المعمور است جايگزين كنند؛ اينها مريضاني هستند كه به صورت طبيب خود را درآورده و آنها را به مرضهاي گوناگون مهلك گرفتار كنند.

و علامت اين طايفه آن است كه به ارشاد اغنياء و بزرگان بيشتر علاقه دارند تا ارشاد فقراء و درويشان. بيشتر مريدان اينان از صاحبان جاه و مال است، و خود آنها به زي اغنياء و صاحبان جاه و مال هستند. اينها سخناني بسيار فريبنده دارند، كه خود را در عين حال كه به قذارات دنياويه هزارگونه آلودگي دارند، در نظر مريدان تطهير كنند و از اهل الله قلم دهند. آن بيچارگان ابله نيز چشم خود را از همه ي معايب محسوسه ي آنها پوشيده و به اصطلاحات و الفاظي بي مغز دل خوش داشته اند.

اكنون كه كلام بدين جا رسيد، سزاوار باشد كه يكي دو حديث كه در اين موضوع وارد شده ذكر كنم؛ گرچه از رشته ي سخن خارج است، ولي تبرك به كلام اهل البيت نيكو است.

عن كتاب الخصال للشيخ الصدوق رحمه الله باسناده الي ابي عبدالله عليه السلام، قال: ان من العلماء من يحب ان يجمع علمه و لا يحب ان يؤخذ عنه: فذاك في الدرك الاول من النار. و من العلماء من اذا وعظ انف، و اذا وعظ عنف؛ فذاك في الدرك الثاني من النار. و من العلماء من يري ان يضع العلم عند ذوي الثروة و الشرف، و لا يري له في المساكين وضعا؛ فذاك في الدرك الثالث من النار. و من العلماء من يذهب في علمه مذهب الجبابرة و السلاطين: فان رد عليه و قصر في شي ء من امره، غضب؛ فذاك في الدرك الرابع من النار. و من العلماء



[ صفحه 170]



من يطلب احاديث اليهود و النصاري ليغزر به علمه و يكثر به حديثه؛ فذاك في الدرك الخامس من النار. و من العلماء من يضع نفسه للفتيا و يقول: سلوني. و لعله لا يصيب حرفا واحدا، والله لا يحب المتكلفين؛ فذاك في الدرك السادس من النار. و من العلماء من يتخذ العلم مروة و عقلا؛ فذاك في الدرك السابع من النار. [1] .

و عن الكليني رحمه الله في جامعه الكافي باسناده الي الباقر عليه السلام: من طلب العلم ليباهي به العلماء او يماري به السفهاء او يصرف (به - خ) وجوه الناس اليه، فليتبوء مقعده من النار - ان الرئاسة لا تصلح الا لاهلها. [2] .

و عن الصادق عليه السلام: اذا رايتم العالم محبا للدنيا فاتهموه علي دينكم. فان كل محب بشي ء يحوط ما احب. و قال: اوحي الله تعالي الي داود عليه السلام: لا تجعل بيني و بينك عالما مفتونا بالدنيا، فيصدك عن طريق محبتي. فان اولئك قطاع طريق عبادي المريدين. ان ادني ما انا صانع بهم ان انزع حلاوة



[ صفحه 171]



مناجاتي من قلوبهم. [3] .

و آنان كه در اين طايفه شياد و كلاه بردار نيستند و خود سالك طريق آخرت و درصدد تحصيل معارف و مقامات هستند، گاهي اتفاق افتد كه از شيطان قاطع طريق گول خورده مغرور شوند و معارف و مقامات را حقيقة عبارت از اصطلاحات علميه كه خود تراشيده يا از تراشيدن ديگران استفاده كرده اند مي دانند. اينان نيز تا آخر عمر نقد جواني و روزگار زندگاني را صرف در تكثير اصطلاح و ضبط كتب و صحف كنند؛ مثل يك طايفه از علماء تفسير قرآن كه استفادت از قرآن را منحصر به ضبط و جمع اختلاف قرائات و معاني لغات و تصاريف كلمات و محسنات لفظيه و معنويه و وجوه اعجاز قرآن و معاني عرفيه و اختلاف افهام ناس در آنها دانند، و از دعوات قرآن و جهات روحيه و معارف الهيه ي آن به كلي غافلند. اينان نيز به مريضي مانند كه رجوع به طبيب نموده نسخه ي او را گرفته، و معالجه ي خود را به ضبط نسخه و حفظ آن و كيفيت تركيبات آن دانند. اينان را مرض خواهد كشت و علم به نسخه و مراجعه به طبيب براي آنها بكلي بي نتيجه است.