در بعض از روايات غير معتبره وارد شده است كه پس از شهادت به رسالت در اذان بگويند: اشهد ان عليا ولي الله. مرتين. و در بعضي روايات است كه اشهد ان عليا اميرالمؤمنين حقا. مرتين. و در بعض ديگر است: محمد و آل محمد خير البرية. و شيخ صدوق رحمه الله اين روايات را از موضوعات مفوضه قرار دادند و تكذيب آنها را كردند. [1] و مشهور بين علماء رضوان الله عليهم عدم اعتماد به اين روايات است. و بعضي از محدثين آن را جزء مستحبي قرار دادند به واسطه ي تسامح در ادله ي سنن. و اين قول بعيد از صواب نيست؛ گرچه به قصد قربت مطلقه گفتن اولي و احوط است، زيرا پس از شهادت به رسالت، مستحب است شهادت به ولايت و امارت مؤمنين. چنانچه در حديث «احتجاج» وارد است كه قاسم بن معاويه گفت كه به حضرت صادق عرض كردم كه اهل سنت حديثي در معراج نقل كنند كه چون رسول خدا را به معراج بردند، ديد بر عرش لا اله الا الله، محمد رسول الله،



[ صفحه 141]



ابوبكر الصديق. فرمود: «سبحان الله، تغيير دادند هر چيز را حتي اين را؟» گفت: آري. فرمود: «خداي عزوجل چون خلق فرمود عرش را، نوشت بر او لا اله الا الله، محمد رسول الله، علي اميرالمؤمنين. پس ذكر فرمود كتابت اين كلمات را بر آب و كرسي و لوح و جبهه ي اسرافيل و دو جناح جبرائيل و اكتاف آسمانها و زمينها و سر كوهها و بر شمس و قمر.» پس فرمود: «وقتي يكي از شما گفت: لا اله الا الله، محمد رسول الله، بگويد: علي اميرالمؤمنين.» [2] .

بالجمله، اين ذكر شريف مطلقا پس از شهادت به رسالت مستحب است؛ و در فصول اذان، بالخصوص، بعيد نيست كه مستحب باشد، گرچه به واسطه ي تكذيب علماء اعلام اين روايات را احتياط اقتضا كند كه به قصد قربت مطلقه گويند نه خصوصيت در اذان.

و اما نكته ي عرفانيه براي «نوشتن اين كلمات بر جميع موجودات از عرش اعلا تا منتهاي ارضين» آن است كه حقيقت خلافت و ولايت ظهور الوهيت است؛ و آن اصل وجود و كمال آن است. و هر موجودي كه حظي از وجود دارد، از حقيقت الوهيت و ظهور آن كه حقيقت خلافت و ولايت است حظي دارد؛ و لطيفه ي الهيه در سرتاسر كائنات از عوالم غيب تا منتهاي عالم شهادت بر ناصيه ي همه ثبت است. و آن لطيفه ي الهيه حقيقت «وجود منبسط» و «نفس الرحمن» و «حق مخلوق به» است كه بعينه باطن خلافت ختميه و ولايت مطلقه ي علويه است. و از اين جهت است كه شيخ عارف شاه آبادي دام ظله مي فرمود كه شهادت به ولايت در شهادت به رسالت منطوي است، زيرا كه ولايت باطن رسالت است. و نويسنده گويد كه در شهادت به الوهيت شهادتين منطوي است جمعا، و در شهادت به رسالت آن دو شهادت نيز منطوي است؛ چنانچه در شهادت به ولايت آن دو شهادت ديگر منطوي است. و الحمد لله اولا و آخرا.



[ صفحه 142]